Stabilizacja i kryzysy na globalnych rynkach finansowych

Globalna architektura finansowa

Duża częstotliwość i gwałtowny przebieg kryzysów finansowych ogarniających nie tylko poszczególne kraje , ale i destabilizujące całe regiony świata (efekt zarażenia: ang. infection effect) wywołuje konieczność podjęcia działań stabilizacyjnych wykraczających poza narodowe ramy.. Odpowiedzią na to wyzwanie jest koncepcja stworzenia „globalnej architektury finansowej” (ang. global financial architecture: GFA), która stanowiłaby element „globalnego sterowania (ang. global governance) gospodarkami wszystkich krajów [9, s.219 i n.; 4, s.170-171]. Celem jej byłoby przeciwstawienie się negatywnym skutkom globalizacji rynków finansowych – przywrócenie ładu i połączenie procesów ekonomicznych z celami społecznymi. Formułuje ona dla poszczególnych krajów określone zadania i wskazuje na konieczność liczenia się z ograniczeniem (erozją) ich suwerenności dla dobra wszystkich. GFA nie miałaby charakteru rządu światowego, ponieważ nie istnieje „państwo świata”. Byłaby to forma współpracy i koordynacji działań oparta na supra i multinarodowej umowie.

„Globalna architektura finansowa” przewiduje konstruktywną współpracę tradycyjnych instytucji z Bretton Woods tj. Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego oraz takich organizacji międzynarodowych jak OECD, Bank Rozrachunków Międzynarodowych, Międzynarodowa Organizacja Nadzoru nad Papierami Wartościowymi, Międzynarodowa Organizacja Nadzoru nad Ubezpieczeniami i szereg innych, a także rządów i parlamentów poszczególnych krajów. Uczestniczyłoby w niej wiele mniej „formalnych instytucji” tworzących tzw. miękkie prawo (ang. soft law) – w formie standardów, zaleceń, reguł postępowania i wskazówek (ang.„quidelines”, codes of conduct” gentlemen agreements”).

Istotną rolę w tworzeniu takiej architektury spełniają obecnie „grupy” krajów G3, G7, G10, G20 itd. Ich przedstawiciele, spotykając się mniej lub bardziej regularnie i formułują potrzeby koordynacji i regulacji rynków finansowych oraz starają się pomagać rządom w takiej działalności.

Forum Stabilizacji Finansowej

Na podkreślenie zasługuje działalność utworzonego w 1999 r. z inicjatywy szczytu krajów G7 Forum Stabilizacji Finansowej (Financial Stability Forum: FSF). W jego skład wchodzą przedstawiciele ministerstw finansów, banków emisyjnych oraz nadzoru bankowego z USA, Japonii, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji, Włoch i Kanady a także z MFW, Banku Światowego, Banku Rozrachunków Międzynarodowych i OECD. Ponad to w jego obradach biorą udział przedstawiciele „świata finansów” z Hongkongu i Singapuru [3, s.76-77, 101-103; 1, s.32-35; 8, s.91-93]. Spotykają się oni kilka razy w roku w celu wymiany informacji i doświadczeń związanych z rynkami finansowymi i sytuacją finansową poszczególnych krajów. W ramach FSF powołane zostały trzy grupy problemowe, które zajęły się „przybrzeżnymi centrami finansowymi” (ang. offshore financial centers: OFC), czyli oazami podatkowymi, funduszami hedgingowymi oraz problemami krótkoterminowych przepływów kapitałowych .

Przedstawiona przez pierwszą z wymienionych grup ocena OFC jest bardzo krytyczna. Jej zdaniem brak odpowiednich reguł postępowania i efektywnej kontroli, nieprzestrzeganie międzynarodowych standardów powoduje, że stanowią one stałe zagrożenie dla międzynarodowego systemu finansowego. Sprzyjają nasilaniu i rozprzestrzenianiu się kryzysów finansowych ze względu na masowy charakter przepływających przez dużą ich liczbę (około 100) krótkoterminowych kapitałów. Brak przejrzystości ich działalności prowadzi do „prania brudnych pieniędzy” w ogromnych rozmiarach. Ponad to jako „raje podatkowe” zmniejszają wpływy podatkowe do budżetów poszczególnych państw.

W związku z powyższym sformułowano następujące zalecenia:

• w OFC pod kierunkiem MFW powinny zostać wprowadzone międzynarodowe standardy i regulacje finansowe oraz stworzony efektywny nadzór instytucjonalny,
• poszczególne kraje powinny wprowadzić zezwolenia na działalność w OFC i publikować listy osób, które ją prowadzą,
• nadzór w OFC powinien obejmowac nie tylko instytucje finansowe, ale także ubezpieczenia i handel papierami wartościowymi,
• należy wezwać OFCD aby swoją działalność finansową zgłosiły w Banku Rozrachunków Międzynarodowych.

Jednocześnie OECD sporządziło listę OFC w stosunku, do których powinny być podjęte sankcje, ponieważ nie wykazały skłonności do współpracy w realizacji zaleceń Forum. Znajdowały się na niej: Egipt, Wyspy Cooka, Dominikana, Grenada, Gwatemala, Indonezja, Izrael, Liban, Wyspy Marshalla, Myanmar, Nauru, Nigeria, Niue, Filipiny, Rosja, St.Kitts and Nevis, St. Vincent and Grenadines, Ukraina i Węgry.

Duży potencjał ryzyka związany z działalnością funduszy hedgingowych i ich niekorzystny wpływ na stabilność globalnego systemu finansowego spowodował, że także w stosunku do nich FSF wydało zalecenia. A mianowicie uważa ono, że:

• powinno ulec poprawie zarządzanie ryzykiem w funduszach hedgingowych,
• zasady ich działania powinny być określone poprzez dostosowanie ich do ustawodawstwa poszczególnych krajów,
• kierujących nimi powinny obowiązywać reguły „dobrego zarządzania” (ang. good governance).

Propozycje uregulowania krótkookresowych przepływów kapitałowych oparte zostały o kryteria nadzoru, ostrożności, przejrzystości i kooperacji. Obejmują one:

• poprawę monitoringu przepływów kapitałowych i wskaźników makroekonomicznych w poszczególnych krajach,
• poprawę zarządzania ryzykiem w publicznym i prywatnym sektorze bankowym; szczególnie zarządzania płynnością i długiem,
• rozbudowę nadzoru w tym kontrolę ryzyka i górnej granicy kredytów w obcych walutach,
• kontrolę importu kapitału w szczególnych uzasadnionych sytuacjach,
• pobudzanie długoterminowych inwestycji poprzez emisję długoterminowych państwowych obligacji,
• zwiększenie przejrzystości poprzez lepsze statystyki, księgowość i bilanse.

Oprócz wyżej wymienionych grup problemowych FSF powołało także grupę, której celem było opracowanie projektu wprowadzenia i przestrzegania w krajach rozwijających się reguł postępowania i jawności działania państwowych i prywatnych banków oraz publicznych instytucji (Standards and Codes) przy pomocy MFW i Banku Światowego. Realizacja projektu umożliwiłaby biednym krajom lepszy dostęp do międzynarodowych rynków finansowych i uzyskanie korzystniejszych warunków kredytowania.

Reforma instytucji z Bretton Woods

Od początku lat 90-tych MFW i Bank Światowy, a także wiele międzynarodowych gremiów politycznych i naukowych zalecały i wymagały od krajów zagrożonych lub dotkniętych kryzysem realizacji programu „strukturalnego dostosowania”. Nosił on nazwę „Konsensus Waszyngtoński” (Washington Consensus) [12, s.10-13; 10, s.86, 264; 11, s.30] i zawierał następujące wskazania:

• utrzymanie dyscypliny budżetowej,
• zniesienie w publicznych budżetach priorytetu wydatków na kształcenie, zdrowie, infrastrukturę,
• przeprowadzenie reformy podatkowej polegającej na rozszerzeniu bazy podatkowej i obniżeniu stawek podatkowych,
• podwyższenie stóp procentowych w celu ograniczenia odpływu kapitałów i przyciągnięcia nowych,
• wprowadzenie korzystnych dla zdolności konkurencyjnej kursów walut,
• liberalizację handlu,
• zwiększenie wsparcia dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich,
• szeroko zakrojoną prywatyzację przedsiębiorstw i instytucji,
• deregulację, odbiurokratyzowanie i ograniczenie państwowych wpływów,
• wzmocnienie prawa własności w drodze jednoznacznego jej prawnego zdefiniowania.

Realizacja tych wskazań nie umożliwiła jednak uniknięcia kryzysów finansowych. Działania MFW i Banku Światowego poddane zostały powszechnej krytyce. Zarzucono im jednostronną orientację na interesy wierzycieli i brak przejrzystości działania. Uznanie zyskał pogląd, że rządy krajów dotkniętych problemem braku płynności powinny reagować nie tylko na sygnały rynków kapitałowych, ale także poważnie brać pod uwagę społeczne i polityczne interesy swojej ludności. Nie mogą one przedkładać krótkookresowych oczekiwań inwestorów kapitałowych nad realizację długookresowych projektów ekonomicznych. Musi istnieć równowaga pomiędzy warunkami, które stawiają MFW i Bank Światowy przy udzielaniu kredytów a środkami, które społeczeństwo kraju dotkniętego kryzysem musi ponieść w celu jego przezwyciężenia. Wierzyciele w większym zakresie muszą być włączeni w przezwyciężanie kryzysu finansowego i ponosić jego ryzyka. W przeszłości bowiem udzielane na szeroką skalę kredyty często służyły do zabezpieczenia interesów wierzycieli i ochronę ich przed skutkami kryzysów, w mniejszym stopniu natomiast pomagały dłużnikom przezwyciężyć kryzys płynności. „Fundamentaliści” rynkowi wręcz głosili opinie, że działania MFW naruszyły zasady rynkowej alokacji inwestycji i przyczyniły się do powstania kryzysów, ponieważ prywatne instytucje finansowe udzielały ryzykownych i nadmiernych kredytów licząc, że w przypadku wystąpienia trudności z ich spłatą MFW udzieli pomocy dłużnikom i nie pozwoli im zbankrutować. W związku z tą krytyką, MFW wystąpił z propozycją, aby w celu ograniczenia „moralnego hazardu” wierzyciele byli włączani w przezwyciężenie kryzysu finansowego i w większym zakresie ponosili jego ryzyko. W szczególności, aby uzgadniali z władzami kraju dłużniczego, jakie podejmą wspólne działania w przypadku wybuchu kryzysu walutowego; np. z góry wyrazili zgodę na zamianę pożyczek krótkoterminowych na długoterminowe. Należy zaznaczyć, że pomimo opinii „fundamentalistów” domagających się ograniczenia roli (m.in. raport Komisji Meltzera w USA) lub nawet likwidacji MFW rozszerza on swoją działalność jako pożyczkodawca ostatniej instancji. Świadczyło o tym utworzenie nowych linii kredytowych (Contingent Credit Line Facility: CLL) dla krajów prowadzących rozsądną politykę gospodarczą a narażonych na niebezpieczeństwo wybuchu kryzysu walutowego z przyczyn zewnętrznych – niezawinionych przez nie. Oznacza to, że MFW zamierza dokonać reorientacji swojej roli z instytucji uzdrawiającej na zapobiegającą kryzysom, co niewątpliwie bardziej sprzyjałoby zrównoważonemu wzrostowi w skali globalnej. Postulowano także zmianę pierwotnych pełnomocnictw MFW i Banku Światowego, jasnego podziału ich kompetencji i „odamerykanizowania” czego symbolem byłoby przeniesienie MFW z Waszyngtonu do Paryża. Nowe zasady ich działania zostały określone jako „Konsensus Postwaszyngtoński” (Post-Washington Consensus).

Stabilizacja kursów walutowych

Na stabilność globalnych rynków finansowych istotny wpływ wywierają wahania kursów walut. Ich żywiołowy charakter poprzez wpływ na ceny importu i eksportu, poziom stóp procentowych, dochodów i wpływów budżetowych państwa działa destabilizująco na ekonomiki poszczególnych krajów i prowadzi do kryzysów. Przy mniejszych wahaniach kursowych natomiast znacznie łatwiej jest realnie planować efekty dochodowe i budżetowe. Jeśli uczestnicy rynków z wysokorozwiniętych krajów w znacznej mierze są w stanie zabezpieczyć się przed wysokimi wahaniami kursowymi, a nawet wykorzystać je do celów spekulacyjnych, pogłębiając w ten sposób zjawiska kryzysowe, to dla ich partnerów w krajach rozwijających się jest to o wiele trudniejsze. Z reguły poza ich zasięgiem, bowiem pozostają różnorodne zabezpieczające instrumenty finansowe oferowane przez wyspecjalizowane instytucje finansowe.

Należy wziąć także pod uwagę zależność rynków finansowych w ogóle a wahań kursów słabszych walut w szczególności od polityki pieniężnej i walutowej instytucji finansowych w krajach kluczowych walut. Wynika z tego wysoka ich odpowiedzialność za stabilizację sytuacji na głównych rynkach finansowych i konieczność kooperacji przede wszystkim pomiędzy najważniejszymi instytucjami triady tj. Bankiem Rezerw Federalnych USA, Bankiem Japonii i Europejskim Bankiem Centralnym. O tym, że taka kooperacja może być skuteczna świadczy interwencja, jaką te instytucje podjęły na rynkach walutowych po ataku terrorystycznym 11 września 2001 r.

Abstrahując od polityki pieniężnej i fiskalnej w celu stabilizacji kursów można brać pod uwagę następujące rozwiązania:

1. integracja obszarów walutowych,
2. system izby walutowej,
3. segmentacja rynków walutowych

  1 | 2 | 3 | 4