- Podstawy ekonomii środowiska i zasobów naturalnych, wyd. C.H. Beck , 2002
- Bogusław Fiedor, Stanisław Czaja, Podstawy ekonomii środowiska i zasobów naturalnych, wyd. C.H.Beck, 2002
- Możliwości uczestniczenia obywateli w ochronie środowiska naturalnego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Biblioteka "Ekonomia i Środowisko", Polityka ekologiczna w Europie Środkowej i Wschodniej, 1995
- Podstawy trwałego wzrostu gospodarczego i służące temu polityki, wyd. Rada Strategii Społeczno - Gospodarczej, 1997
Bogusław Fiedor - ur. w 1946 r. we Wrocławiu; absolwent Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, dr n. ekon. 1975 r., dr hab. 1986 r., prof. 1991 r.; dyrektor Instytutu Ekonomii od 1991 r., kierownik Katedry Ekonomii Ekologicznej od 1996 r.; członek Senatu AE we Wrocławiu i przewodniczący Komisji Zagranicznej Senatu od 1993 r.; rektor Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu w latach 2005-2008;
Europejskie Stowarzyszenie Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych-Oddział Polski – wiceprzewodniczący w latach 1994-2002, przewodniczący Komisji Rewizyjnej od 2002; przewodniczący Komisji Nauk Ekonomicznych Oddziału Wrocławskiego PAN w latach 1994-2002; członek od 1994 r. i wiceprzewodniczący od 1997 r. Rady Strategii Społeczno-Gospodarczej przy Rządzie RP; w Komitecie Nauk Ekonomicznych PAN – czł. z wyboru w kadencjach 1997-1999, 2000-2002, 2003-2005; w Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego – czł. z wyboru w kadencji 2000-2002; czł. Państwowej Rady Ochrony Środowiska w kadencji 2001-2006, czł. z wyboru w Centralnej Komisji ds. Tytułu i Stopni Naukowych przy premierze RP – w kadencji 2003-2006, wiceprzewodniczący z wyboru Rady Naukowej Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN od 2003 r.; czł. Environmental Advisory Council Prezydenta Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju w Londynie w latach 1991-1994.
Profesor stworzył i rozwija szkołę ekonomii środowiska. Wypromował 9. doktorów, wśród wychowanków 3. doktorów habilitowanych. Autor ok. 360. publikacji naukowych, w tym (jako autor bądź współautor w istotnej części) 22. książek i monografii. Odznaczony: Srebrny i Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski O.O.P., Srebrna Odznaka Zasłużonego Działacza Kultury Fizycznej. Who is Who w Polsce – encyklopedia biograficzna z życiorysami znanych Polek i Polaków.
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
ul. Komandorska 118/120
53-345 Wrocław
Rektorat, tel. 071/3680 141
rektor@ue.wroc.pl
Polityka przemysłowa i handlowa a wspieranie konkurencyjności w warunkach liberalizacji produkcji i handlu
Uwagi wstępne – płytkość polskiej transformacji w wymiarze mikroekonomicznym [1]
Polegają one głownie na wykorzystywaniu prostych rezerw wzrostu efektywności i produktywności, przy braku głębszych dostosowań do zmieniających się okoliczności zewnętrznych, w tym wynikających z procesu integrowania się z jednolitym rynkiem europejskim oraz zaostrzania się konkurencji na globalizujących się rynkach towarowych i finansowych. Istotną przyczyną tej płytkości transformacji w wymiarze mikroekonomicznym są niemałe wciąż możliwości osiągania przez podmioty gospodarcze korzyści z tytułu zachowań typu rent seeking, czy – w nieco szerszym ujęciu - „nieekwiwalentnej wymiany”. Przez tę ostatnią rozumiem swoiste pasożytowanie na otoczeniu zewnętrznym, w tym zwłaszcza na takich jego elementach, jak: budżet (głównie poprzez system podatkowy), środki agencji, funduszy i fundacji okołobudżetowych, dostawcy i odbiorcy. Co oczywiste, jest to zawsze związane ze zjawiskami nierównego traktowania przedsiębiorstw z punktu widzenia prawa i regulacji. Powoduje to dwojakiego rodzaju skutki:
- Strategie działania przedsiębiorstw są w małym stopniu określone motywami działania charakterystycznym dla typowych stakeholders
- Strategie działania są mało innowacyjne, co skutkuje niską konkurencyjnością na rynku krajowym i rynkach zagranicznych
Konkurencyjność a polityka przemysłowa
Pogłębianie procesu transformacji na poziomie działania przedsiębiorstw wymaga przede wszystkim konsekwentnego, proefektywnościowego reformowania podstawowych polityk mikroekonomicznych oraz instytucjonalnych, a więc tych obszarów działania państwa, które w sposób mniej czy bardziej bezpośredni oddziałują na warunki podejmowania decyzji przez mikropodmioty gospodarcze. Obejmuje to między innymi takie dziedziny zintegrowanego oddziaływania państwa na gospodarkę, jak:
- Ograniczanie własności państwowej poprzez jej dalszą prywatyzację
- Doskonalenie systemu praw własności i nadzoru właścicielskiego w przedsiębiorstwach prywatnych i publicznych
- Liberalnie i proefektywnościowe zorientowane zmiany w systemach regulacji publicznej w gospodarce rynkowej (ze szczególnym uwzględnieniem gałęzi infrastrukturalnych i dziedzin oferujących dobra i usługi o charakterze dóbr publicznych (public utilities)
- regulacje prawno-instytucjonalne zwiększające skuteczność i efektywność działania administracji specjalnej oraz instytucji "regulacji pośredniej";
- doskonalenie form i metod działania samorządu gospodarczego, pracowniczego i zawodowego.
W powyższym, bardzo generalnie zarysowanym kontekście, liberalizację i prywatyzację gospodarki można i należy traktować jako warunki konieczne nie zaś wystarczające, wzrostu efektywności i konkurencyjności polskich firm i produktów na liberalizujących się rynkach krajowych i międzynarodowych. Treścią tego artykułu są jednak próba sformułowania pewnych rekomendacji pod adresem polityki gospodarczej państwa dotyczących owych warunków wystarczających. Doświadczenia krajów wysokorozwiniętych, a także wspólna polityka prowadzona w tym zakresie przez Unię Europejską, dowodzi, że są one, czy też powinny być, tworzone przez szeroko rozumianą politykę przemysłową, przy ważnej, choć raczej tylko wspomagającej, roli odgrywanej – zwłaszcza w krótkim i średnim okresie – przez politykę handlową.
Przy projektowaniu instrumentów prowzrostowego zintegrowanego oddziaływania państwa na gospodarkę rzeczywisty dylemat nie polega w istocie na tym, czy w ogóle prowadzić politykę przemysłową, czy szerzej - strukturalną [2] , ale jaki ma ona mieć charakter. Po drugie, przy pomocy jakich instrumentów i w powiązaniu z jakimi innymi politykami państwa powinna być ona realizowana. Problemem węzłowym jest także sposób powiązania podstawowych polityk makroekonomicznych (mechanizmów rynkowych) z polityką przemysłową (czy szerzej – strukturalną). Ta ostatnia powinna raczej spełniać rolę wspomagającą w stosunku do polityki fiskalnej i monetarnej, a nie stawać się jej substytutem. Implikuje to ściśle określony sposób interpretacji i „uprawiania” polityki przemysłowej. Zgodnie z tendencjami występującymi w zdecydowanej większości krajów wysokorozwiniętych, w tym będących członkami UE, powinna ona mieć charakter horyzontalny, a nie sektorowy czy selektywny. Jej celem powinno być wspieranie innowacji, eksportu, trwałego i ekologicznie zrównoważonego rozwoju (w węższym ujęciu - ochrony środowiska) i rozwoju regionalnego, ale nie drogą odgórnego określania „zwycięzców” (np. tzw. branż wysokiej szansy) i „przegranych” (catching up winners and loosers), lecz poprzez usuwanie niedoskonałości rynku i działania służące rozwojowi szeroko rozumianej infrastruktury techniczno-informacyjnej współczesnej gospodarki rynkowej. Jest to zatem tzw. podejście dostosowawcze (structural adjustments) do polityki przemysłowej i przemian strukturalnych, wyznaczające kierunek ewolucji tej polityki w większości krajów wysokorozwiniętych i Unii Europejskiej jako całości [3].
Tak zwana opcja ofensywna w polityce przemysłowej i przemian strukturalnych, polegająca na modyfikowaniu mechanizmu rynkowego poprzez wspieranie sektorów „wysokiej szansy”, powszechnie utożsamianych z przemysłami wysokiej technologii, nie powinna być co prawda apriorycznie odrzucona, należy jednak do niej podchodzić w sposób bardzo ostrożny. Chodzi o to, aby „łapanie zwycięzców” nie prowadziło do istotnych zniekształceń mechanizmu rynkowego, utrudniając z jednej strony selekcję i rozwój firm w oparciu o kryteria mikroekonomicznej optymalności, z drugiej zaś powodując powstawanie nieuzasadnionych przewag komparatywnych pewnych podmiotów gospodarczych. Ponadto, identyfikacja szans i zagrożeń rozwojowych powinna się odbywać nie w odniesieniu do całych branż i gałęzi, ale na niższym poziomie agregacji, a więc w odniesieniu do konkretnych produktów (lub ich grup) i technologii.
Istotnym argumentem przeciwko podejściu sektorowo-selektywnemu w polityce przemysłowej i przemian strukturalnych jest również wysokie niebezpieczeństwo wystąpienia dwóch współzależnych negatywnych skutków: nieefektywnego wydawania pieniędzy publicznych i „pułapki zacofania strukturalnego”. Oznacza to sytuację, że wsparcie publiczne prowadzi do ekonomicznie nieuzasadnionego trwania określonych przedsiębiorstw i branż, nie stymulując zarazem działań dostosowawczych, które mogłyby w sposób bardziej trwały poprawić efektywność i konkurencyjność podmiotów będących beneficjentem tego wsparcia. Wreszcie, konieczność odchodzenia od podejścia selektywnego wynika również ze ściśle określonych uwarunkowań międzynarodowych o charakterze instytucjonalnym, takich jak:
- ogólne – w tym zwłaszcza prawo konkurencji - i sektorowe regulacje UE;
- uregulowania WTO - w tym zwłaszcza Kodeks o Subsydiach – i OECD (kwestie te zostaną rozpatrzone szerzej w punkcie poświęconym polityce handlowej).
Instrumenty i metody realizacji horyzontalnej polityki przemysłowej i przemian strukturalnych można podzielić na następujące wielkie grupy:
- instrumenty stymulujące konkurencję na poszczególnych rynkach, w powiązaniu z procesem deregulacji, reregulacji, demonopolizacji czy deetatyzacji;
- polityka naukowo-techniczna jako strategiczny element polityki przemysłowej - wspieranie konkurencyjności krajowych wyrobów i przedsiębiorstw na rynku krajowym i rynkach międzynarodowych poprzez wzrost innowacyjności produktowej i technologicznej;
- wspieranie wzrostu zasobów kapitału ludzkiego w gospodarce
- instrumenty wspierania małej i średniej przedsiębiorczości w powiązaniu z aktywnymi instrumentami polityki rynku pracy i polityką rozwoju regionalnego.
Ponieważ pierwsza z wyżej zidentyfikowanych grup metod i instrumentów łączy się ściśle z politykami mikroekonomicznymi i instytucjonalnymi, nie będącymi bezpośrednio przedmiotem tego artykułu, poniżej ograniczam się do krótkiego omówienia metod i instrumentów związanych z punktem b) i c) i d).