- Samorząd gospodarczy i zawodowy w procesie powstawania ładu rynkowego w Polsce, 2001
- Mikroekonomia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wydanie 6
- Mikroekonomia. Studia przypadków, Bożena Klimczak i Andrzej Matysiak, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej Rok: 2003
- G.S. Becker, Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich, PWN, Warszawa 1990
- B. Klimczak, Mikroekonomia, Wyd. AE, Wrocław 2006 (w druku)
Bożena Klimczak, profesor nauk ekonomicznych, jest absolwentką Wyższej Szkoły Ekonomicznej we Wrocławiu. Pracę magisterską przygotowała pod kierunkiem dr Marii Myszkowskiej i obroniła w 1966 roku. W naszej uczelni pracę rozpoczęła 1 kwietnia 1966 r., odbywając staż w Katedrze Ekonomii Politycznej. Tytuł doktorski uzyskała w 1972 r. na podstawie rozprawy doktorskiej, której przedmiotem były ekonomiczne problemy obrotu ziemią w gospodarce chłopskiej.
Kolejny etap w rozwoju kariery naukowej Bożeny Klimczak był związany z podjęciem badań koordynowanych przez Instytut Planowania w Warszawie. Celem badań było ustalenie przyczyn niewykonywania przez przedsiębiorstwa zadań planowych centralnie wyznaczanych. Wyniki badań przedstawiono w pracy zbiorowej: M. Bielski, B. Klimczak, B. Liwowski, D. Misińska Rozmieszczenie decyzji w zarządzaniu przemysłem. Praca ta została wyróżniona w 1977 r. Nagrodą Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki II stopnia. Bożena Klimczak została nagrodzona przez ministra także w dziedzinie dydaktyki, za przygotowanie do dyplomu niewidomych studentów.
W okresie stanu wojennego w 1982 r. w Skepsis wydano poza cenzurą artykuł napisany wraz z dr Danutą Misińską pt. Les conceptions des mẻecanismes ẻconomique dans les project de reforme en Pologne będący efektem kontynuowania pracy naukowej nad funkcjonowaniem przedsiębiorstw w gospodarce centralnie planowanej. Badania te stały się podstawą rozprawy habilitacyjnej Państwowa regulacja makroproporcji podziału dochodu narodowego w przedsiębiorstwach socjalistycznych, na podstawie której w 1987 r. Bożenie Klimczak nadano stopień doktora habilitowanego nauk ekonomicznych. Prezentowane w pracy habilitacyjnej wyniki badań były zbieżne z opisem reakcji przedsiębiorstw na zjawisko niedoboru dokonanym przez J. Kornaia w jego Economics of Shortage.
Nowy okres w życiu zawodowym Bożeny Klimczak rozpoczął się w 1989 roku. Odbyła dwumiesięczny staż na Uniwersytecie w Münster u prof. Jochena Schumanna. Tam m.in. zapoznała się z programem nauczania ekonomii, który był inspirujący dla podjęcia, już w naszej uczelni, wykładów z mikroekonomii. W efekcie powstał najpierw skrypt, a następnie podręcznik akademicki Mikroekonomia, uhonorowany II nagrodą w Ogólnopolskim Konkursie Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego.
W 1991 r. Bożena Klimczak objęła funkcję kierownika Katedry Mikroekonomii (od 2003 r. Katedry Mikroekonomii i Ekonomii Instytucjonalnej). Pod opieką Profesor Klimczak w Katedrze zrealizowano, m.in.:
- trzy projekty badawcze zlecone przez Komitet Badań Naukowych, zakończone monografiami Ekonomiczne skutki prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (1993), Mikroekonomiczne studium przedsiębiorstw w procesie prywatyzacji (1997) oraz Samorząd gospodarczy i zawodowy w procesie kształtowania się ładu rynkowego w Polsce (2001); praca ta został wyróżniona w 2002 r. Nagrodą Ministra Edukacji Narodowej i Sportu),
- dwa projekty dydaktyczne TEMPUS:
- „Marche et organisation économique” 1990-1991
- „European Integration and Transformation in Poland” – projekt zorganizowany wspólnie z profesorami Andrzejem Baborskim, Zdzisławem Piszem i Leonem Olszewskim, w którym prof. Klimczak była w latach 1994-1997 kontraktorem.
Rezultatem tych prac były monografie zespołowe, publikacje i referaty współ- pracowników Katedry prof. Klimczak, a także do-ktoraty oraz konferencje. Celem wymienionych prac badawczych było wyjaśnienie sposobu przejścia polskiej gospodarki od centralnie planowanej do rynkowej. Zostały oparte na założeniach i podstawowych twierdzeniach ekonomii instytucjonalnej, zwłaszcza teorii praw własności i teorii wyborów publicznych. Pod kierunkiem profesor zostały przygotowane 4 rozprawy doktorskie, a kolejne rozprawy doktorskie i habilitacyjne są zaawansowane. Rozszerzenie obszaru badawczego Katedry było podstawą podjęcia przez Senat Akademii Ekonomicznej w 2003 r. decyzji o zmianie nazwy z Katedry Mikroekonomii na Katedrę Mikroekonomii i Ekonomii Instytucjonalnej. Tematyka przemian instytucjonalnych w okresie transformacji i ich etycznych aspektów zainspirowała Bożenę Klimczak do podjęcia badań, których efektem były: monografia Etyka gospodarcza (1996 r.) wyróżniona Nagrodą im. Edwarda Lipińskiego, podręcznik Etyczne otoczenie rynku kapitałowego (1997) oraz artykuły i referaty. Dorobek ten uznano za odpowiadający wymaganiom do nadania Bożenie Klimczak w 1997 r. tytułu profesora.
Profesor Bożena Klimczak jest autorką lub współautorką podręczników akademickich Mikroekonomia, (7 wydań), Mikroekonomia – ćwiczenia (wspólnie z dr Bożeną Borkowską) i Mikroekonomia – studia przypadków (współredakcja z prof. Andrzejem Matysiakiem). Uczestniczyła wraz z 300 autorami, w tym trzema z Wrocławia, w redagowaniu monumentalnej Księgi Dziesięciolecia Polski Niepodległej, wydanej w 2001 r., w której zamieściła opracowanie Drogi przekształceń własnościowych polskiej gospodarki. Profesor Bożena Klimczak opiniuje i recenzuje prace wydawnicze, ocenia prace doktorskie (wydała 11 opinii) i prace habilitacyjne (4 recenzje).
Działalność zawodową w Akademii Ekonomicznej prof. Bożena Klimczak łączy z działalnością organizacyjną. Była przewodniczącą Uczelnianej Komisji Dyscyplinarnej dla Studentów (w latach 1992-1994), działała w Uczelnianej Komisji NSZZ „Solidarność” (1991-1995), z którą we współpracy zorganizowała w 1991 r. konferencję naukową Współczesne problemy Polski w świetle katolickiej nauki społecznej. Od 1997 r. uczestniczyła w pracach Senackiej Komisji Budżetowej. Obecnie reprezentuje w Senacie uczelnianą organizację NSZZ „Solidarność”.
Wiele czasu prof. Bożena Klimczak poświęca działalności na rzecz środowiska akademickiego. Jest członkiem 3 towarzystw naukowych: Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, Polskiego Towarzystwa Prakseologicznego oraz Stowarzyszenia Etyki Biznesu – European Business Ethics Poland. W Polskim Towarzystwie Ekonomicznym pełniła funkcję prezesa Wrocławskiego Oddziału PTE (w kadencjach 1993-1997 i 1997-2000) i członka Zarządu Krajowego PTE(w latach 1993-2000), członka Rady Naukowej (od 2001 r.). Obecnie jest członkiem Zarządu Krajowego PTE i prezesem wrocławskiego oddziału PTE. Jest także założycielem Stowarzyszenia Etyki Biznesu, członkiem Rady Programowej tego Stowarzyszenia, a od 2004 r. – przewodniczącą Rady Programowej. Pełniła także funkcję przewodniczącej Rady Naukowej Strategii Województwa Dolnośląskiego (w latach 1999-2001).
Akademia Ekonomiczna jest jedynym miejscem zatrudnienia Pani Profesor. Czas wolny od pracy zawodowej wypełniają Pani Profesor lektura, koncerty muzyki klasycznej oraz dyskusje we Wrocławskim Towarzystwie Naukowym i w elitarnym Salonie Profesora Dudka, a także piesze wycieczki.
prof. dr hab. Bozena Klimczak
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Katedra Mikroekonomii i Ekonomii Instytucjonalnej
ul. Komandorska 118/120
tel. (071) 36-80-184
Bilans gospodarstwa domowego
Wstęp
Celem wykładu jest prezentacja tej części dorobku G.S. Beckera w dziedzinie funkcjonowania
gospodarstw domowych, która pokazuje, że bilans i rachunek wyników są potrzebne dla racjonalnego działania tych gospodarstw. G.S. Becker, laureat nagrody A. Nobla w dziedzinie ekonomii, zasłużył
się zastosowaniem metod ekonomicznych do badania zjawisk, które były uważane za wyłączone z analiz ekonomicznych i nie podlegające ekonomicznym kryteriom wyboru, takich jak przestępczość, wybór
współmałżonka i liczby dzieci, altruizm. Wśród tych nietypowych zjawisk znalazły się również produkcyjna i inwestycyjna działalność gospodarstw domowych.
Gospodarstwa domowe nie tylko konsumują, ale również produkują i inwestują?
Tak, stwierdził G.S. Becker, produkują i inwestują, a związane z tym wybory są wynikiem kalkulacji ekonomicznej. Produkcja i inwestycje gospodarstw domowych służą celom konsumpcyjnym w długim okresie. Produkcja gospodarstw domowych polega na dodawaniu czasu pracy oraz różnorodnych urządzeń domowych w celu przygotowania zakupionych dóbr do konsumpcji. Takie dobra jak chleb, kurczak, warzywa nie przynoszą bezpośredniego korzyści, jeżeli nie zostaną przygotowane do spożycia. Wystarczy zbadać cykl produkcyjny wymienionych dóbr i kilku innych od sklepu do talerza na stole, przy którym zgromadziła się rodzina. Ile czynności trzeba wykonać, jaki sprzęt trzeba posiadać, jakie umiejętności i czas są potrzebne, aby uzyskać satysfakcję z samego widoku domowników spożywających rosół? Jeżeli gospodarstwo domowe nie ma lodówki, kuchni do gotowania, naczyń i sztućców, albo brakuje czasu, to pozostaje czerpanie korzyści z fast–foodów. W ten sposób G.S. Becker poszerzył zakres wyborów dokonywanych przez gospodarstwa domowe o wybory dotyczące przeznaczenia dochodu na wyposażenie gospodarstwa domowego w sprzęt, urządzenia i materiały służące do przygotowywania konsumpcji oraz o wybory dotyczące podziału czasu, którym dysponujemy, na czas zarobkowania i na czas poświecony konsumpcji. Wybory te można badać w dwóch sytuacjach. W pierwszej sytuacji ustalamy, jakim ograniczeniom podlegają te wybory. Jest to ujęcie statyczne problemu wyboru, polegające na określeniu obszaru rozwiązań dopuszczalnych. Ze względu na produkcyjną funkcję gospodarstwa domowego są to dwa ograniczenia. Jednym jest ograniczenie dochodowe, które informuje, że w danym czasie gospodarstwo domowe może przeznaczyć na swoje wydatki nie więcej, niż otrzymuje dochodu z pracy i z różnych form własności kapitału rzeczowego i finansowego. Ograniczenie to można złagodzić, jeżeli gospodarstwo domowe zaciąga kredyt lub pożyczkę. Drugie jest ograniczenie czasowe, które jest bardzo twarde. Czas, który mamy do dyspozycji w ciągu doby, tygodnia, roku musimy podzielić na czas pracy i czas konsumpcji. W tym ostatnim uwzględniając wypoczynek, produkcję przygotowującą konsumpcję i na samą konsumpcję. W tym wypadku kredyty nie są udzielane. Możliwości wyboru określane są przez silniejsze z tych dwóch ograniczeń. Jeżeli osiągamy spore dochody z pracy, ale brakuje nam czasu na konsumpcję, to, zacytujmy Beckera: „ Łódka zacumowana na cały sezon w przystani, pospieszny lunch przełknięty miedzy dwiema konferencjami – wszystko to daje mniejszą „produkcję”, a tym samym mniejszą użyteczność, niż można by uzyskać w przypadku swobodnego, czasochłonnego użytkowania każdej z tych rzeczy.” W drugiej sytuacji wybory gospodarstwa domowego są ujęte dynamicznie. Cykl życia gospodarstwa domowego można wówczas podzielić na fazę edukacji, fazę pracy zarobkowej i fazę nieaktywności zarobkowej, przy czym w każdej z tych faz gospodarstwo domowe także konsumuje. W fazie edukacji jest tworzony kapitał ludzki. Kapitał ludzki zdefiniujemy w węższym i szerszym znaczeniu. W znaczeniu wąskim jest to zasób wiedzy i umiejętności zawodowych przydatnych na rynku pracy, gdy poszukujemy pracy zarobkowej. Wiedza i umiejętności zawodowe mają cechy typowego kapitału. Są własnością danej osoby, zgromadzenie ich wymaga poniesienia wydatków, zużywają się, mogą być odtwarzane i powiększane. Kapitał ludzki powstaje w fazie edukacji, a wydatki na edukacje są inwestycją, która przyniesie dochody w okrasie pracy zarobkowej. Kapitał ten dezaktualizuje się, a zatem jeżeli chcemy w dłuższym okresie uzyskiwać niemalejące dochody z pracy, należy go odtwarzać, a także powiększać za pomocą dodatkowej edukacji, szkoleń itp. Dochody uzyskiwane w fazie pracy zarobkowej zależą nie tylko od wąsko zdefiniowanego kapitału ludzkiej, lecz również od naszego stosunku do pracy, zyskującego aprobatę pracodawcy i na rynku pracy oraz od zdrowia. Ten ostatni czynnik może być decydujący dla okresu aktywności zawodowej oraz stopnia tej aktywności. W szerszym znaczeniu możemy więc zdefiniować kapitał ludzki, jako zasób wiedzy i umiejętności zawodowych, zdrowia i skłonności do wykonywania produktywnej pracy. Gospodarstwa domowe inwestują nie tylko w edukację, ale również w zdrowie, tj. kondycję fizyczną i psychiczna oraz w usposobienie do wykorzystywania swojego kapitału ludzkiego w celach zarobkowych. Inwestycje w kapitał ludzki dokonywane w fazie edukacji przynoszą zatem korzyści w fazie aktywności zawodowej, jako dochody z pracy. Dochody te służą gospodarstwu domowemu nie tylko do bieżącej konsumpcji, lecz również do przygotowania się do okresu nieaktywności zawodowej. Służą do tego celu oszczędności inwestowane w różne formy kapitału rzeczowego i finansowego, które zabezpieczą konsumpcję w tym okresie, a także umożliwiają zmianę preferencji czasowych jeszcze w okresie pracy zarobkowej, na przykład umożliwiają podróże, ulubione hobby, lekturę od dawna gromadzonych książek.
Gromadzenie zasobów
Produkcyjna i inwestycyjna działalność gospodarstw domowych, zmierzająca do konsumpcji oznacza gromadzenie zasobów. Zasoby, zaś, jako wielkości mierzone w danym punkcie czasowym, są zestawiane w bilansie, jako aktywa i pasywa. Warto zatem zbudować bilans gospodarstwa domowego. Aktywa są wymienione według rosnącego stopnia płynności. Najmniej płynne są nieruchomości: grunty, działki budowlane i budynki lub mieszkania. Większy stopień płynności mają ruchomości gospodarstwa domowego: środki transportu, meble, sprzęt, książki, dzieła sztuki. Nieruchomości i ruchomości służą na bieżąco do produkcyjnej działalności gospodarstw domowych zmierzającej do konsumpcji. Niektóre z nich są również wykorzystywane do pracy zarobkowej oraz do inwestowania w kapitał ludzki. Jeżeli ich cena rośnie z biegiem czasu, to są również lokatą inwestycyjną, zabezpieczającą okres nieaktywności zawodowej. Najbardziej płynne są oszczędności gromadzone na lokatach bankowych, w funduszach emerytalnych i inwestycyjnych, w papierach wartościowych, należności i gotówka. Po stronie aktywów możemy również umieścić kapitał ludzki. Są to w istocie nasze aktywa osobiste, gromadzone w formie wiedzy, umiejętności zawodowych i skłonności do produktywnej pracy, a także kondycji psychicznej i fizycznej. Ich stopień upłynnienia, czyli możliwość wymiany ich na dochody z pracy zależy od naszych starań, aby nasz kapitał ludzki był aktualny, modernizowany i poszukiwany na rynku pracy. Po stronie pasywów aktywom odpowiadają trzy pozycje. Kapitał podstawowy wyraża aktualną wycenę nieruchomości i ruchomości. Kapitał rezerwowy odpowiada naszym oszczędnościom, a także kapitałowi ludzkiemu, który nie jest wykorzystywany w celach komercyjnych. Może to wynikać z decyzji o zwiększeniu czasu konsumpcji i produkcji przygotowującej konsumpcję, jeżeli na przykład wychowujemy dzieci. Może to również wynikać z niezależnej od gospodarstwa domowego sytuacji na rynku pracy. Zobowiązania występują w pasywach, jeżeli zaciągamy kredyty i pożyczki w celu złagodzenia bieżącego ograniczenia dochodowego. Ograniczenie dochodowe ma formę nierówności, w której bieżące wydatki są większe od bieżącego dochodu, jeżeli oszczędności i należności gospodarstw domowych są mniejsze od ich zobowiązań i odwrotnie.
Źródła finansowania
Z opisu bilansu gospodarstw domowych wynika, że oprócz omówionych wcześniej wyborów produkcyjno – konsumpcyjnych i inwestycyjnych opartych na preferencjach czasowych, gospodarstwa domowe dokonują również wyborów w zakresie źródeł finansowania swej działalności w różnych fazach cyklu życiowego. Wybory o zaciągnięciu kredytu muszą uwzględniać różne skutki. Są to krótkookresowe skutki konsumpcyjne, jeżeli kredyt jest przeznaczony na cele konsumpcyjne. Jeżeli jednak kredyt zainwestujemy, na przykład w edukację lub w zwyżkujące w dłuższym okresie aktywa nieruchome, ruchome, papiery wartościowe, to bilanse będą w następnych okresach miały coraz większą sumę. Warto wiec, aby gospodarstwa domowe na bieżąco i dla celów inwestycyjnych, sporządzały ograniczenie dochodowe, czyli rachunek przychodów i wydatków oraz okresowo bilans.
Pytania końcowe
Uważny czytelnik tego wykładu bez trudu odpowie na następujące pytania.
- Dlaczego warto sporządzać testament?
- Co zapisujemy w testamencie?
- Czy słuszne jest, ze w Polsce część studiującej młodzieży buduje swoje aktywa osobiste na koszt podatników, a część na własny koszt?
