Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego w praktyce działania NBP

Warianty strategii polityki monetarnej

Celem wszystkich banków centralnych jest stabilizacja cen, gdyż jest to podstawowy sposób, w jaki bank centralny przyczynia się swoimi decyzjami do osiągania wysokiego i trwałego wzrostu gospodarczego. Banki Centralne, współcześnie przez stabilność cen rozumieją inflację na tyle niską, aby nie wywierała ona negatywnego wpływu na inwestycje, oszczędności i inne ważne decyzje podejmowanie przez uczestników życia gospodarczego. W literaturze przedmiotu wymienia się zwykle kilka strategii polityki pieniężnej, najczęściej konstruowanej osobno dla okresu krótkiego lub długiego /2/. Cottarelli i Giannini wymieniają dziewięć takich strategii:

1. Bezpośredni cel inflacyjny (BCI),
2. Przyjęcie zagranicznej waluty,
3. Unia walutowa,
4. Izba walutowa (currency board),
5. Stały kurs bez kontroli przepływów kapitału,
6. Stały kurs z kontrolą przepływów kapitału i z krótkookresowym celem pośrednim,
7. Stały kurs z kontrolą przepływów kapitału,
8. Krótkookresowy cel pośredni,
9. Działania dyskrecjonalne.

Europejski Instytut Walutowy do najważniejszych strategii polityki pieniężnej zalicza:

1. Strategia celu w postaci kursu walutowego (exchange rate targeting);
2. Strategie celu w postaci stóp procentowych (interest rate pegging);
3. Strategie celu w postaci dochodu nominalnego (nominal income targeting);
4. Strategie celu w postaci agregatów pieniężnych (monetary targeting);
5. Strategie bezpośredniego celu inflacyjnego (direct inflation targeting).

Europejski Instytut Walutowy analizując te pięć strategii stwierdził, że dla ESBC najlepszym rozwiązaniem będzie strategia bezpośredniego celu inflacyjnego. Wynika to stąd, że nastawiona jest ona na osiąganie celu w postaci odpowiedniego poziomu inflacji; aby była skuteczna, wymaga istnienia stabilnych powiązań pomiędzy różnymi zmiennymi ekonomicznymi i finansowymi, z jednej strony, a przyszłym poziomem inflacji, z drugiej.

Wybór strategii BCI dla prowadzenia polityki pieniężnej w Polsce

W październiku 1998 roku Rada Polityki Pieniężnej ogłosiła średnioroczną strategię polityki pieniężnej na lata 1999-2003. Najważniejszą zmianą zapowiedzianą w tej strategii była zapowiedź, że od początku 1999 roku realizacja polityki pieniężnej będzie się opierać na strategii bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI) połączonej z ewolucyjnym przekształceniem systemu kursowego w kurs w pełni płynny. RPP w nowej kadencji w lutym 2004 roku potwierdza stosowanie strategii BCI jako podstawy prowadzenia polskiej polityki pieniężnej . Stosowanie innych strategii polityki pieniężnej w polskich warunkach nie byłoby wskazane. Jak stwierdziła to ówczesna RPP, wprowadzenie stałego kursu walutowego byłoby sprzeczne z dotychczasową polityką upłynnienia złotego. Ponadto wejście do ERM II związane z wejściem Polski do strefy euro będzie dokonywać się przy kursie równowagi, a jego prawidłowe ustalenie bez udziału sił rynkowych byłoby praktycznie niemożliwe. Z kolei kontrolowanie podaży pieniądza straciło uzasadnienie ekonomiczne, gdyż restrukturyzacja polskiej gospodarki, rozwój rynku finansowego, jego integracja z rynkami światowymi doprowadziły do zachwiania związków pomiędzy agregatami pieniężnymi, a inflacją. Kontrolowanie przyrostu podaży pieniądza było utrudnione również w wyniku stopniowego zwiększania płynności kursu walutowego, przede wszystkim ze względu na udział zagranicznych źródeł kreacji pieniądza w jego podaży. Ponadto utrzymująca się nadpłynność sektora bankowego utrudniała transmisje impulsów monetarnych do gospodarki. Dlatego też RPP pierwszej kadencji w 1999 roku przyjęła strategię BCI w polityce pieniężnej jako najlepszą w procesie dalszego obniżania inflacji i przełamywania oczekiwań inflacyjnych, a nowa RPP w lutym 2004 roku ogłosiła kontynuowanie strategii BCI w kolejnych latach. Obecna RPP realizując strategię bezpośredniego celu inflacyjnego w polityce pieniężnej, począwszy od 2004 roku przyjęła ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z symetrycznym przedziałem odchyleń o szerokości plus-minus 1 punkt procentowy. Horyzontem jego obowiązywania może być wejście Polski do ERMII lub zakończenie kadencji obecnej Rady. RPP dąży do realizacji celu w warunkach płynnego kursu walutowego, który powinien być utrzymany do momentu przystąpienia Polski do ERMII. System płynnego kursu nie wyklucza prowadzenia interwencji na rynku walutowym, gdyby okazało się to niezbędne do realizacji celu inflacyjnego.

W „Założeniach polityki pieniężnej na 2006 rok” RPP przedstawiła sposób rozumienia celu inflacyjnego i jego realizacji:

• Po pierwsze, określenie cel ciągły oznacza, że odnosi się on do inflacji mierzonej roczną zmianą cen towarów i usług konsumpcyjnych w każdym miesiącu w stosunku do analogicznego miesiąca poprzedniego roku.
• Po drugie, przyjęte rozwiązanie oznacza, że polityka pieniężna jest jednoznacznie ukierunkowana na utrzymanie inflacji jak najbliżej celu 2,5%, a nie jedynie wewnątrz przedziału wahań bez określenia jego środka.
• Po trzecie, w gospodarce nieuniknione jest pojawienie się wstrząsów. W zależności od siły wstrząsu występują odchylenia inflacji od przyjętego celu. Bank Centralny zazwyczaj nie reaguje na takie odchylenia inflacji, które uznaje za przejściowe i które mieszczą się w przedziale wahań wokół celu. W krajach o trwale niskiej stopie inflacji bank nie musi reagować nawet wówczas, gdy przejściowo inflacja odchyli się poza granice tego przedziału. W przypadku wstrząsów, które oceniane są jako powodujące trwałe odchylenie inflacji od celu, bank centralny odpowiednio modyfikuje politykę pieniężną.
• Po czwarte, reakcja polityki pieniężnej na wstrząsy będzie zależała od ich przyczyn i charakteru (wstrząs popytowy, wstrząs podażowy). Niewłaściwa reakcja polityki pieniężnej może mieć daleko idące niekorzystne skutki dla gospodarki. Na przykład próba pełnego zamortyzowania wstrząsu podażowego wywołującego wzrost cen i spadek produkcji - na drodze prowadzenia zbyt łagodnej polityki pieniężnej – powoduje z reguły utrwalenie się wyższej inflacji i wymaga podjęcia w następnych okresach znacznie bardziej restrykcyjnej polityki pieniężnej powodującej relatywnie silne spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego.
• Po piąte, znaczna część wstrząsów podażowych ma przejściowy charakter i niewielką skalę, w związku z czym nie ma potrzeby natychmiastowego reagowania na nie.
• Po szóste, ze względu na opóźnienia reakcji produkcji i inflacji na prowadzoną politykę pieniężną, wpływa ona w niewielkim stopniu na poziom bieżącej inflacji. Bieżąca decyzja władz monetarnych oddziałuje na zachowanie cen nawet po 8 kwartałach, podobnie jak bieżąca inflacja pozostaje pod wpływem zmian stóp procentowych dokonanych kilka kwartałów wcześniej.
• Po siódme, polityka pieniężna oddziaływuje na gospodarkę nie tylko poprzez zmiany stóp procentowych, ale również poprzez utrzymanie ich przez pewien czas (kilka miesięcy lub kwartałów) na określonym poziomie, co jest decyzją o istotnych konsekwencjach dla gospodarki, gdyż prowadzi do stopniowego zamykania albo otwierania luki popytowej.
• Po ósme, polityka pieniężna jest prowadzona w warunkach niepewności. Oznacza to, że,
  • przy podejmowaniu decyzji konieczne jest uwzględnienie całokształtu dostępnej informacji, a nie tylko wyników projekcji inflacji;
  • nie jest możliwe posługiwanie się prostą regułą polityki, która ex ante mogłaby być znana uczestnikom rynku oraz
  • ukierunkowana na przyszłość polityka pieniężna musi być przedstawiona otoczeniu jako dążenie do zrealizowania celu inflacyjnego w warunkach niepewności, a nie jako sprawowanie ścisłej kontroli nad przebiegiem procesów gospodarczych;
• Po dziewiąte, istotną przesłanką podejmowania decyzji w polityce pieniężnej jest bilans czynników wpływających na prawdopodobieństwa ukształtowania się inflacji powyżej lub poniżej celu.
• Po dziesiąte, przy ocenie restrykcyjności polityki pieniężnej należy brać pod uwagę nie tylko wysokość realnych stóp procentowych, ale także poziom realnego kursu walutowego.

Wnioski

Wprowadzenie w 1999 roku do polityki pieniężnej NBP strategii bezpośredniego celu inflacyjnego okazało się słuszne. Zostały przełamane napięcia w oczekiwaniach inflacyjnych i inflacja spadła. Innym problemem jest fakt, że w 2004 roku stopa inflacji „przestrzeliła” poziom BCI od góry, co było wynikiem wstrząsu akcesyjnego, a w końcu roku 2005 wystąpiło „przestrzelenie” poziomu BCI od dołu. Jednakże dotychczasowa praktyka funkcjonowania strategii BCI pokazuje, że umożliwia ona osiągnięcie zamierzonego celu w horyzoncie oddziaływania skutków decyzji władz monetarnych tj. po 6-8 kwartałach od przyjętej przez RPP decyzji.