Znaczenie kapitału społecznego w tworzeniu sieci dostaw

Najczęściej postuluje się by współpraca między uczestnikami sieci dostaw oparta była na związkach partnerskich, przeciwstawnych relacjom o charakterze transakcyjnym bądź konfrontacyjnym[1]. Powinny być to związki o charakterze długofalowym, ściśle wiążące strony, polegające na wzajemnym zaufaniu, otwartości, wspólnym dzieleniu ryzyka i zysków[2]. D. M. Lambert, M. E. Emmelhainz i J. T. Gardner posługując się kryterium czasu trwania oraz intensywności związków wymieniają trzy typy partnerstwa[3]:

1. typ partnerstwa polegający na krótkotrwałej i ograniczonej współpracy w zakresie koordynacji działań i planowania tylko między jednym zakładem czy obszarem funkcjonalnym partnerów;
2. typ partnerstwa oznaczający przejście od koordynacji działań do ich integracji między wieloma zakładami i obszarami funkcjonalnymi partnerów w długim, ale ściśle określonym okresie;
3. typ partnerstwa, gdzie partnera postrzega się jako przedłużenie własnej organizacji, bez jasno określonych terminów zakończenia współdziałania.

Wykorzystując powyższą klasyfikację oraz dorobek naukowy, jak również praktyczne doświadczenia z zakresu funkcjonowania organizacji sieciowych wydaje się, iż dla uzyskania całego potencjału współpracy w ramach sieci dostaw niezbędne jest osiągnięcie trzeciego typu partnerstwa. Budowa tego typu relacji między uczestnikami sieci dostaw jest prawdziwym wyzwaniem. Wymaga czasu, chęci i zaangażowania stron.

Podstawą decyzji o kontynuowaniu więzi bądź intensywności współdziałania podmiotów w przyszłości jest zaufanie. Problem zaufania jako podstawowego determinanta rozwoju współpracy długookresowej stał się przedmiotem rozważań wielu autorów. Kluczową rolę w modelach relacji przypisali zaufaniu m.in. R. M. Morgan i S. D. Hant tworząc teorię marketingu partnerskiego opartą na zaufaniu i wynikającym z niego związaniu partnerów[4]. Zaufanie definiują oni jako wiarę danej firmy, iż druga będzie działać w sposób przynoszący jej pozytywne rezultaty, jak również nie dokona nieoczekiwanych przedsięwzięć mogących mieć negatywny wpływ na jego wyniki. Zaufanie staje się więc główną determinantą wzajemnego zobowiązania partnerów do utrzymania ciągłości relacji[5]. Jej przeciwieństwem są zachowania oportunistyczne, czyli takie, które wykazują brak bezstronności i uczciwości wobec partnera czy sprowadzają się do stosowania wobec niego podstępów w celu osiągnięcia tylko jednostronnych korzyści.

Cytowani autorzy wskazują na dwa ważne komponenty zaufania. Są to:

• wiarygodność, która odnosi się do stopnia, w jakim strona wierzy, że druga strona ma wymagane kompetencje do wykonywania swego zawodu (zadań) efektywnie i rzetelnie;
• życzliwość, która odnosi się do stopnia, w jakim jedna strona wierzy, że druga kieruje się intencjami i motywami korzystnymi również dla niej, także w sytuacji wystąpienia w przyszłości nieprzewidzianych okoliczności. Według wyżej wymienionych autorów dla budowy zaufania we współpracy przedsiębiorstw istotne są następujące czynniki [6]:
• identyfikacja wspólnych celów i polityki ich realizacji,
• przejrzystość problemów i sposobów pracy,
• chęć podziału korzyści,
• wspólne zrozumienie terminów i ich wykorzystanie,
• szacunek dla odmienności,
• efektywne dotrzymywanie obietnic,
• stosunki personalne budowane w czasie.

Zaufanie wypracowane najczęściej w trakcie długoletnich kontaktów przedsiębiorstw, jak również to, oparte na ogólnie znanej, pozytywnej opinii rynku o danym podmiocie jest fundamentem dla budowy więzi partnerskich.

Zaufanie w relacjach członków sieci to klucz do znacznej redukcji kosztów transakcyjnych, a przynajmniej zagwarantowania opłacalności ekonomicznej sieci. Wynika to głównie z faktu, iż tam gdzie występuje zaufanie potrzeba zabezpieczania podziału przyszłych wyników i uruchamianie mechanizmów by zapobiegać lub ograniczać zachowania oportunistyczne jest znacznie zredukowana. Ponadto zachowania oportunistyczne szybko niszczą reputację, a współcześnie, ta jest wysoko ekonomiczną wartością, szczególnie przy nawiązywaniu współpracy. Dlatego przedsiębiorstwa, które budują system bazujący na dobrej reputacji muszą swoje kontakty opierać na zaufaniu. Ich reputacja jest pewnego rodzaju "zakładnikiem" przekazywanym partnerom handlowym [7]

Wartość zaufania wzrasta wraz ze stopniem internacjonalizacji sieci. Koszty transakcyjne są wówczas większe. Tym samym możliwość ich redukcji m.in. poprzez eliminację zachowań oportunistycznych zwiększającą możliwości koordynacji działań w skali światowej, może stanowić o przewadze konkurencyjnej sieci.

Brak właściwego poziomu zaufania w kontaktach partnerów może stać się przesłanką do wyboru innej formy współpracy lub nawet rezygnacji z internacjonalizacji działalności.[8] Zwrócili na to uwagę Skjott- Larsen i Schary, opisując negatywne skutki działań oportunistycznych, ale również nakazowych form kreowania zaufania[9]. Podobne podejście, reprezentuje J.C. Jarillo, który zakładając, iż sieć dostaw może efektywnie i skutecznie funkcjonować jedynie w oparciu o dobrowolnie kształtowane i oparte na zaufaniu partnerstwo, stara się negować inne sposoby kreowania kontaktów w sieci. Autor sugeruje by poprzez obserwację poziomu kosztów transakcyjnych dokonywać oceny i wyboru właściwych form współpracy gospodarczej przedsiębiorstw (por. tabela 1).

Tabela 1: Przesłanki tworzenia sieci dostaw

ZC – ceny zewnętrzne wybranych działań płacone przez przedsiębiorstwo
WK – wewnętrzne koszty wybranych działań
KT – koszty transakcyjne

Źródło: opracowanie własne, na podstawie: J.C. Jarillo: Strategic Networks. Creating the Borderless Organization. Butterworth-Heinemann, , Oxford, Auckland, Boston, 2002, s. 160-162.

Poruszając kwestię zaufania miedzy stronami transakcji w sieci wskazuje się przede wszystkim na jego wewnętrzne źródła, tj. wiarygodność partnera i tradycję współpracy. Tymczasem, jak dowodzi wielu badaczy organizacji sieciowych, zaufanie jako podstawa tworzenia sieci[10] ma również swój zewnętrzny wymiar. Stanowi go kapitał społeczny.

Na ten niematerialny zasób makrootoczenia przedsiębiorstw zwrócili uwagę, m.in. James Coleman i Robert Putnam, a za nimi Francis Fukuyama szukając zależności pomiędzy stopniem rozwoju gospodarczego regionów, a czymś co nazywali kapitałem lub "potencjałem" społecznym, a na co składa się sieć społecznych więzi, które owocują możliwością współpracy na różnych polach aktywności[11].

W latach 80. James Coleman stwierdził, iż stosunki społeczne, które powstają, gdy jednostki próbują najlepiej wykorzystać swe indywidualne zasoby, mogą być traktowane jako kapitał danej społeczności. Dzięki niemu można lepiej rozwiązywać problemy społeczne i regulować zasady działania wspólnoty lokalnej, jak również skuteczniej rozwijać przedsiębiorczość gospodarczą. Jako atrybut struktury społecznej, kapitał społeczny umożliwia osiąganie celów, które nie mogłyby zostać osiągnięte w przypadku jego nieobecności, a jeśli już, to jedynie pod warunkiem poniesienia wyższych kosztów[12].

James Coleman rozwija koncepcję kapitału społecznego, odwołując się do pojęć kapitału fizycznego i ludzkiego. Pierwszy stanowią maszyny, narzędzia oraz inne środki materialne i finansowe służące do produkcji. Kapitał ludzki tworzą umiejętności, zdolności i wiedza poszczególnych pracowników. Kapitał społeczny natomiast jest najmniej konkretny. Jest zawarty w stosunkach międzyludzkich. Są to stosunki władzy, normy i zaufanie społeczne.[13].

W wyniku długoletnich studiów nad kapitałem społecznym, Coleman określa go jako umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji wspólnych interesów. Odnosi on go do takich cech organizacji społeczeństwa, jak: zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększać sprawność społeczeństwa, ułatwiając skoordynowane działania.[14]

Podobną definicję kapitału społecznego proponuje Fukuyama nazywając go "siatką moralną" społeczeństwa - podzielanym i praktykowanym przez większość zespołem takich wartości, jak rzetelność, lojalność i solidarność[15].

Kapitał społeczny pojmowany jako sieci relacji, rozwinięte zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz organizacji, składa się z sześciu elementów:[16] struktury sieci powiązań, norm wewnątrz tej sieci, zaufania, wzajemnych działań, wspólnot oraz proaktywności.

Kapitał społeczny jest spoiwem zarówno przedsiębiorstwa, jak i społeczeństwa obywatelskiego. Wypełnia on przestrzeń społeczną między ludźmi, a swoje źródła ma w interakcjach, dzięki którym powiązania i sieci są oparte na zdrowych fundamentach współdziałania. Podobnie jak inne formy kapitału, służy podwyższani efektywności funkcjonowania i rozwoju organizacji głównie poprzez ułatwienie współdziałania pomiędzy jej uczestnikami.[17]

Głównym celem kapitału społecznego jest zmniejszenie niepewności w życiu społecznym i gospodarczym. Bez kapitału społecznego niepewność byłaby poważną przeszkodą w podejmowaniu działalności gospodarczej i współpracy między ludźmi i organizacjami. Kapitał społeczny zastępuje indywidualne nakłady niezbędne do zmniejszenia niepewności w działalności i współpracy gospodarczej, np.: wydatki na ochronę własnych zasobów i dóbr, wydatki na zgromadzenie informacji o otoczeniu gospodarczym (w tym o partnerach), wydatki na sygnalizację własnych cech budzących ufność otoczenia. Kapitał społeczny zmniejsza więc indywidualne koszty reprodukcji praw własności, koszty transakcyjne oraz koszty sygnalizacji (informacji kierowanych do rynku).

Kapitał społeczny zwiększa aktywność gospodarczą, którą ograniczają często braki kapitału finansowego, modyfikuje kierunki i poprawia efektywność inwestycji.

Najważniejszą funkcją kapitału społecznego jest koordynacja działań indywidualnych i grupowych w gospodarce. A. Matysiak sprowadza w tym kontekście funkcje kapitału społecznego do "niewidzialnej ręki rynku", kierującej działaniami ludzkimi. Co prawda, jak cytowany autor przyznaje, głównym motywem ludzkiego działania jest korzyść własna, jednak kapitał społeczny zapobiega negatywnym skutkom tego motywu, tj. konfliktom, a w konsekwencji niestabilności społecznej. Dzieje się tak ponieważ kapitał społeczny wskazuje ramy korzyści własnej określając atrybuty działań indywidualnych i globalnych, zapewniających korzyść każdemu.

Kapitał społeczny zapewnia korzyści wszystkim uczestnikom społecznego podziału pracy. Przesłanki stanowiące podstawę tego twierdzenia są następujące[18]:

• kapitał społeczny określa cel dążeń ludzkich w gospodarce: jest nim efektywne czyli optymalne wykorzystanie zasobów;
• kapitał społeczne tworzy korzystne ograniczenia w interakcjach, ułatwia wymianę dóbr i usług poprzez przestrzeganie ogólnie przyjętych zasad;
• znaczny kapitał społeczny stymuluje tworzenie nowych wielkich organizacji gospodarczych. Zaufanie społeczne zwiększa również adaptacyjność organizacyjną gospodarki do zmieniających się warunków technicznych w produkcji, transporcie i konsumpcji.

Jeśli ludzie sobie ufają nie boją się innowacji organizacyjnych i wszelkich restrukturyzacji. Kapitał społeczny zwiększa możliwość spontanicznego działania ludzi. Podstawowe obszary wpływu kapitału społecznego na współpracę przedsiębiorstw zaprezentowano w tabeli 2:

Opracowanie własne na podstawie Bratnicki M., Dyduch W., Zbierowski P. Kapitał społeczny i uwaga w organizacji partnerskiej W: Przedsiębiorstwa kooperujące. Pod red. Zbigniewa Dworzeckiego, EuroExpert Grupa Doradcza Sp. z o.o. Warszawa 2002, s. 272

Kapitał społeczny kształtuje się w bardzo długim okresie czasu, w jego tworzeniu uczestniczy całe społeczeństwo, łącznie z państwem i nie można go stworzyć dzięki indywidualnym inwestycjom. Wydaje się jednym z najmniej podatnych na wpływu elementów otoczenia przedsiębiorstw. Z drugiej strony, kapitał społeczny łatwo zniszczyć poprzez intensyfikację działań oportunistycznych, które chociaż krótkookresowe pozwalają osiągnąć nadzwyczajne korzyści. Tak samo destrukcyjnie na kapitał społeczny działają urbanizacja i komunikacja, niszcząc więzi społeczne.

R. Putnam w swojej najnowszej książce "Bowling Alone" ("Samotny kręglarz") pokazał, jak kapitał społeczny budował potęgę Stanów Zjednoczonych i jaką cenę płacą dziś Amerykanie za to, że go zniszczyli, podporządkowując całe życie komercjalizacji. Także Francis Fukuyama wskazuje na spadek kapitału społecznego w Ameryce. Podstawowymi miernikami tego zjawiska jest według niego systematyczny wzrost przestępczości, kryzys modelu rodziny i spadek zaufania społecznego. Jednocześnie w USA nie zmniejsza się poziom współdziałania społecznego na płaszczyźnie ekonomicznej. Jest to jednak współpraca płytka, podyktowana chęcią maksymalizowania korzyści indywidualnych. Poziom wzajemnego zaufania jest tutaj niewielki. Właśnie dlatego Amerykanie zabezpieczają się tak wieloma przepisami prawnymi.[19]

Podobna, krytyczna ocena dotyczy społeczeństw postsowieckich, gdzie kilkadziesiąt lat podporządkowania państwu i polityce, osłabiło znacznie ich zdolność do podejmowania inicjatyw opartych na lojalności, zaangażowaniu i zaufaniu.

Studiując literaturę dotyczącą kapitału społecznego można spotkać różne opinie na temat jego obecności w globalnym społeczeństwie. Niektórzy autorzy wskazują, iż kapitał społeczny występuje we wszystkich regionach świata, różni się jednak siłą lub strukturą[20]. Inni w bardziej zdecydowany sposób zakładają, iż kapitał społeczny występuje jedynie w społeczeństwach otwartych. charakteryzujących się strukturą zakładającą względną niezależność gospodarki, polityki i kultury, w społeczeństwach (co wyklucza dominację jednej sfery, np. ideologii czy przymusu w życiu społecznym)., które uznaje takie wartości jak: racjonalność, tolerancja, krytycyzm, braterstwo, wzajemne zaufanie.

Jak dowodzi A. Matysiak kapitał społeczny może powstać w społeczeństwie otwartym o kulturze indywidualistycznej (np. Stany Zjednoczone) i wspólnotowej (np. Japonia), przy czym mechanizmy jego reprodukcji mogą się tu różnić. Kultura wspólnotowa stwarza lepsze warunki do współpracy, a indywidualistyczna do rywalizacji.

Wysoki poziom kapitału społecznego (bądź silny kapitał społeczny) w bezpośredni sposób determinuje zdolność do wykształcenia społeczeństwa wiedzy: kreatywnego, innowacyjnego, tolerancyjnego, otwartego na zmiany, zdolnego do wykształcenia trwałych więzi społecznych i ekonomicznych. Wysoki kapitał społeczny łagodzi obyczaje rynkowe, co przejawia się w dominacji etycznych zachowań rynkowych

Wysoki kapitał społeczny wpływa na takie czynniki, warunkujące uzyskanie współpracy na zasadach wzajemnych korzyści i zaufania, jak [21]:

• duża zdolność do spontanicznego łączenia w grupy społeczne i gospodarcze (zależna od charakterystycznego dla danej społeczności stopnia uznania i zdolności postrzegania norm etycznych);
• siła oddziaływania tradycji kulturowych, zorientowanych na bilansowanie interesów ekonomicznych jednostki z interesami i zobowiązaniami wobec ogółu;
• długotrwałość współdziałania podmiotów łańcucha dostaw, które wykształciły i ugruntowały kulturę organizacyjną, opartą na moralnym systemie wartości i postaw.

Posługując się terminem "wysoki kapitał społeczny" należy zadać pytanie, w jaki sposób określić jego poziom. Dotychczas w literaturze przedmiotu nie zaproponowano uniwersalnego, ogólnie akceptowanego modelu czy wzoru na wyliczenie kapitału społecznego. Wskazuje to na istotnie jego złożony i nienamacalny charakter.

Pomimo trudności w skwantyfikowaniu kapitału społecznego podejmowane są pierwsze próby jego zmierzenia. Sposoby pomiaru kapitału społecznego prezentuje tabela 3.

Tabela 3: Wybrane metody pomiaru kapitału społecznego

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bratnicki M., Dyduch W., Zbierowski P. Kapitał społeczny i uwaga w organizacji partnerskiej W: Przedsiębiorstwa kooperujące. Pod red. Zbigniewa Dworzeckiego, EuroExpert Grupa Doradcza Sp. z o.o. Warszawa 2002, s. 273

Jak już wspomniano kapitał społeczny stanowi element makrootoczenia przedsiębiorstw, w tym również organizacji sieciowych. Kapitał społeczny nie jest generowany poprzez racjonalne decyzje inwestycyjne, ma on wiele innych źródeł, które można podzielić na instytucjonalne i kulturowe. Te drugie, a w ich ramach przekazy kulturowe, religia, przyzwyczajenia i tradycje, kształtują kapitał społecznego zapewniając mu znaczną trwałość i małą zmienność w czasie. W kontekście tematu rozważań oznacza to, iż przedsiębiorstwa tworzące sieci, szczególnie te w dużym stopniu zinternacjonalizowane napotykają na słabo poznany i nie dający się kontrolować czynnik, który warunkuje jednak w dużym stopniu powodzenie w realizacji celów sieci.

Przytaczane wcześniej tezy dotyczące wpływu kapitału społecznego na możliwość podejmowania współpracy opartej na zaufaniu można potwierdzić w praktyce, obserwując chociażby sposoby powoływania i funkcjonowania, jak również efektywność i skuteczność rynkową sieci dostaw w różnych regionach świata.

Jak pisze F. Fukuyma "najbardziej efektywne organizacje tworzone są w obrębie społeczności wyznających te same normy etyczne"[22] W odniesieniu do sieci oznacza to, iż najbardziej korzystne, według tego kryterium, wydają się powiązania regionalne[23]. Widać to wyraźnie na przykładzie japońskich sieci dostaw - keiretsu. Społeczeństwo japońskie, zdaniem badaczy kapitału społecznego, charakteryzuje się jego wysokim poziomem, a jego źródłem są głównie kultura narodowa oraz znaczny protekcjonizm państwowy wzmacniający wewnętrzne struktury powiązań przedsiębiorstw. Wysoki potencjał społeczny Japonii przejawia się w trudnych do odtworzenia w innych warunkach społecznych sposobach nawiązywania i prowadzenia współpracy gospodarczej. Nie negując udziału racjonalnych przesłanek, można stwierdzić, iż struktury keiretsu powstały głównie jako odzwierciedlenie wielu kulturowych wymiarów Japonii.[24] Lekceważąc te zależności w trakcie przenoszenia i stosowania zasad typowych dla keiretsu w innym otoczeniu socjo-kulturowym można spodziewać się niepowodzeń.[25], a już z pewnością nieporównywalnie mniejszych niż oczekiwane korzyści wynikających ze współpracy w ramach sieci[26].

Najbardziej znane struktury sieciowe to oczywiście japońskie keiretsu. Jednak to, co potwierdza zależność możliwości tworzenia stabilnych i konkurencyjnych sieci dostaw od kapitału społecznego widoczne jest również w Europie, a dokładnie we Włoszech. Włoskie regiony opisywane często jako znakomite przykłady systemów sieciowych, są jednostkami terytorialnymi, składającymi się z konstelacji małych i średnich przedsiębiorstw, które funkcjonują na zasadach solidarności i konkurencji zarazem, i które mogą dzięki temu osiągnąć przewagę konkurencyjną porównywalną z dużymi przedsiębiorstwami[27].

Przytoczone przykłady wyraźnie pokazują, iż siła kapitału społecznego, implikująca zdolność do zaangażowania i samoistnego zaufania i współdziałania grup czy jednostek sprzyja tworzeniu, trwałości oraz efektywności i skuteczności sieci dostaw. Co jednak należy wyraźnie podkreślić - ma to swoje uzasadnienie głównie w ujęciu regionalnym. Czy jednak silny kapitał społeczny, w przypadku znacznej internacjonalizacji działalności sieci, nie może stać istotną barierą jej rozwoju? Powołując się na wcześniej cytowane poglądy można stwierdzić, iż w tym przypadku, to głównie struktura kapitału społecznego wpływa na kierunek jego oddziaływania. I tak w społeczeństwach o silnym kapitale społecznym, przy założeniu tolerancji i akceptacji innych kultur, możliwe jest przeniesienie jego pozytywnego wpływu na współpracę z zagranicznymi przedsiębiorstwami (do krajów takich zalicza się m.in. Holandię). W przypadku krajów o indywidualistycznej kulturze i silnym kapitale społecznym kreowanie, a później koordynacja silnie zinternacjonalizowanej sieci mogą być utrudnione.

Jak wynika z powyższych rozważań słaby kapitał społeczny (brak zaufania i chęci współdziałania), ale również niektóre formy silnego kapitału społecznego (np. zaufanie jedynie do przedsiębiorstw z regionu) reprezentowanego przez określonych uczestników zinternacjonalizowanej sieci mogą ograniczać, jeśli nie powstawanie, to z pewnością sprawność i efektywność jej funkcjonowania.

Pisząc o wpływie kapitału społecznego na funkcjonowanie sieci dostaw nie sposób nie wspomnieć o niewielkim, jednak zauważalnym oddziaływaniu zwrotnym. Kapitał społeczny decyduje o podatności na tworzenie sieci czy dobrowolne uczestnictwo w nich, ale i sam proces podejmowania tego typu inicjatyw wpływa na kształtowanie kapitału. Tak jak tworzenie każdej innej postaci kapitału, kumulacja i rozwój kapitału społecznego wymaga ciągłości działań i długiego okresu czasu. Sieć potraktowana jako rozszerzone przedsiębiorstwo to w jakimś stopniu instytucja społeczna. Jej funkcjonowanie w oparciu o idee partnerstwa i zaufania daje jej możliwość tworzenia i pomnażania kapitału społecznego. Rozwój kapitału społecznego poprzez osiąganie wspólnych korzyści, wpływa w znacznej mierze na zwiększone podejmowanie działań innowacyjnych przez uczestników organizacji, tworząc tym samym podstawy do zdobywania i utrzymywania przewagi konkurencyjnej. Różnice między przedsiębiorstwami to przede wszystkim różnice w efektywności procesów identyfikacji i wykorzystywania kapitału społecznego.

Podsumowanie

Największym wyzwaniem w ramach zarządzania siecią dostaw jest jej konfiguracja, a następnie koordynacja. Zadanie to wydaje się jeszcze trudniejsze w obliczu internacjonalizacji sieci, co w dobie globalizacji rynków oraz ograniczoności zasobów naturalnych staje się nieuniknionym etapem jej rozwoju

Nieskrępowana wymiana informacji istotnych w procesie koordynacji oraz stabilność sieci postrzegane są jako istotne czynniki decydujące o jej konkurencyjności. Pierwsze zjawisko jest przejawem zaufania, drugie jego konsekwencją. Zaufanie zdobywa się w trakcie długoterminowej współpracy, przy czym wyraźnie widać, że w niektórych kontaktach w ramach sieci zaufanie pojawia się szybciej, gdzie indziej wymaga dłuższego czasu[28], a tym samym większych kosztów związanych z jej zabezpieczaniem w warunkach niepewności. Katalizatorem zaufania jest kapitał społeczny, jaki reprezentują regiony, z których wywodzą się członkowie sieci.

Kapitał społeczny to zbiór zdolności i umiejętności, które umożliwiają współpracę między ludźmi służącą osiągnięciu wspólnego dobra czy realizacji wspólnych celów. Tak więc charakter tego kapitału decyduje o możliwościach podjęcia i kontynuacji efektywnych i skutecznych inicjatyw opartych na partnerstwie i zaufaniu.

W odniesieniu do idei tworzenia organizacji sieciowych kapitał społeczny, negujący związki partnerskie może stanowić jej istotną barierę. Jest to szczególnie ważne w przypadku firm międzynarodowych oraz współpracujących z podmiotami zlokalizowanymi w obszarach o odmiennej kulturze, wartościach czy tradycjach. Potwierdzeniem wpływu kapitału społecznego na zarządzanie sieciami dostaw jest fakt, iż najbardziej efektywne i skuteczne projekty tego typu realizowane są najczęściej przez podmioty funkcjonujące w ramach jednego kraju[29].

Tak jak analiza ekonomiczna na ogół pomija wpływ kapitału społecznego na stabilność wymiany rynkowej, tak również w teorii sieci dostaw zjawisku temu nie poświęca się zbyt dużej uwagi. Tymczasem nieuwzględnienie czynnika społecznego w projektowaniu sieci dostaw, w tym w określeniu kosztów i korzyści jej funkcjonowania może skutkować niezgodnościami w tym obszarze, a te mogą stać się przyczyną niezadowolenia stron z podjętej współpracy, a nawet jej zakończenia. Ostatecznym wnioskiem wynikającym z powyższych rozważań jest stwierdzenie, iż kapitał społeczny powinien być brany pod uwagę jako jeden z czynników wpływających na wybór konfiguracji, sposobów koordynacji, przewidywania kosztów funkcjonowania i perspektyw rozwoju sieci dostaw.