Rynek finansowy - współczesne kariery i tendencje

Rynek finansowy i finanse

Instrument finansowy jest to kontrakt zawarty między dwoma stronami, regulujący zależność finansową między tymi stronami. Podstawowymi rodzajami instrumentów finansowych są:

• instrumenty dłużne, w których jedna strona pożycza drugiej stronie kapitał, a po pewnym okresie następuje zwrot tego kapitału;
• instrumenty udziałowe, w których jedna strona sprzedaje drugiej stronie prawo własności podmiotu gospodarczego (spółki), a druga strona płaci za to prawo, udostępniając kapitał;
• instrumenty pochodne, w których określone są przyszłe płatności, jakie wystąpią między dwoma stronami kontraktu.

Są dwa podstawowe cele stosowania instrumentów finansowych:

• transfer kapitału;
• transfer ryzyka.

Instrumenty finansowe, za pomocą których dokonuje się transferu kapitału, są to instrumenty dłużne i instrumenty udziałowe. Są to kontrakty, w których jedna strona, dysponująca nadwyżką kapitału, przekazuje go drugiej stronie, zgłaszającej popyt na kapitał. W odniesieniu do wielu instrumentów stosowane jest określenie: „emisja instrumentu finansowego”, co oznacza, że strona zgłaszająca popyt na kapitał emituje instrument finansowy i sprzedaje go stronie dysponującej nadwyżką kapitału.

W przypadku instrumentu dłużnego transferowany kapitał ma charakter długu. Strona pozyskująca kapitał, zwana tutaj umownie pożyczkobiorcą, otrzymuje kapitał od strony udostępniającej kapitał, zwanej tutaj umownie pożyczkodawcą, za co płaci cenę tego kapitału. Cena ta jest zależna od stopy procentowej. Łatwo zauważyć, że dla pożyczkodawcy zakup instrumentu dłużnego to działalność inwestycyjna.

Istnieje wiele rodzajów instrumentów dłużnych. Najbardziej popularne to:

• kredyt bankowy (bank udostępnia kapitał kredytobiorcy);
• depozyt bankowy (depozytariusz udostępnia kapitał bankowi);
• obligacja (nabywca obligacji, zwany obligatariuszem, udostępnia kapitał emitentowi obligacji);
• bon skarbowy (nabywca bonu skarbowego udostępnia kapitał Skarbowi Państwa).

W przypadku instrumentu udziałowego strona pozyskująca kapitał sprzedaje udział stronie udostępniającej kapitał. Z udziałem tym wiąże się prawo współwłasności podmiotu gospodarczego, będącego spółką, często jest to spółka akcyjna. Najpopularniejszym instrumentem udziałowym jest akcja, oznaczająca prawo współwłasności spółki akcyjnej. Zauważmy, że nabycie akcji jest to działalność inwestycyjna.

Trzecia grupa instrumentów finansowych, instrumenty pochodne, jest to najmłodsza i najbardziej zaawansowana grupa instrumentów finansowych. Ich głównym celem jest transfer ryzyka. Zastosowanie instrumentów pochodnych polega na tym, że jedna lub obie strony kontraktu przekazują ryzyko drugiej stronie kontraktu. Chodzi tu przede wszystkim o ryzyko rynkowe, czyli ryzyko wynikające ze zmian cen na rynkach, przede wszystkim rynkach finansowych. Rodzajami ryzyka rynkowego są: ryzyko kursu walutowego, ryzyko stopy procentowej, ryzyko cen akcji i ryzyko cen towarów (sprzedawanych na giełdach towarowych).

Instrument pochodny jest to taki instrument finansowy, którego wartość zależy od wartości innego instrumentu, zwanego instrumentem podstawowym. Prowadzi to do prostej idei zabezpieczania się przed ryzykiem rynkowym za pomocą instrumentów pochodnych. Idea ta może być opisana następująco:

• Ryzyko rynkowe objawia się poprzez zmienność wartości instrumentu podstawowego.
• Zmienność wartości instrumentu podstawowego oznacza zmienność wartości instrumentu pochodnego.
• Konstruuje się instrument pochodny w taki sposób, aby niekorzystnym zmianom wartości instrumentu podstawowego towarzyszyły korzystne zmiany wartości instrumentu pochodnego.
• W ten sposób straty z tytułu ryzyka rynkowego instrumentu podstawowego są rekompensowane dochodami z tytułu instrumentu pochodnego.

Istnieje bardzo wiele różnych rodzajów instrumentów pochodnych. Podstawowymi instrumentami pochodnymi są:

• opcja (kupna lub sprzedaży);
• kontrakt terminowy (typu futures lub forward).

Opcja kupna (inaczej: opcja call) jest to prawo do kupna pewnej ilości instrumentu podstawowego po ustalonej cenie w określonym terminie. Opcja sprzedaży (inaczej: opcja put) jest to prawo do sprzedaży pewnej ilości instrumentu podstawowego po ustalonej cenie w określonym terminie.

Zakup opcji kupna zabezpiecza przed wzrostem ceny instrumentu podstawowego, gdyż opcja gwarantuje cenę kupna instrumentu podstawowego. Zakup opcji sprzedaży zabezpiecza przed spadkiem ceny instrumentu podstawowego, gdyż opcja gwarantuje cenę sprzedaży instrumentu podstawowego.

Kontrakt terminowy jest to zobowiązanie dwóch stron do przeprowadzenia w określonym terminie w przyszłości transakcji kupna-sprzedaży pewnej ilości instrumentu podstawowego po ustalonej cenie. Strony zawierające kontrakt terminowy zabezpieczają się przed zmianami ceny instrumentu podstawowego (jedna strona przed spadkiem ceny, druga strona przed wzrostem ceny), gdyż poprzez zawarcie kontraktu terminowego cena w przyszłej transakcji jest ustalona.

Na zakończenie tego syntetycznego przedstawienia instrumentów finansowych należy dodać, iż obecnie pojawia się coraz więcej instrumentów hybrydowych. Są to instrumenty łączące cechy co najmniej dwóch grup instrumentów finansowych. Najczęściej spotykane są instrumenty hybrydowe, które są instrumentami dłużnymi, ale jednocześnie zawierają „wbudowane” instrumenty pochodne. Do takich instrumentów hybrydowych zalicza się na przykład coraz częściej spotykane na polskim rynku i oferowane gospodarstwom domowym strukturyzowane depozyty bankowe (zwane też certyfikatami inwestycyjnymi). Są to depozyty bankowe, w których dochód składa się z dwóch części: gwarantowanego dochodu, określonego poprzez ustaloną stopę procentową, oraz opcjonalnego dochodu, który zależy od kształtowania się pewnego indeksu. Indeks ten spełnia taką samą rolę jak instrument podstawowy w przypadku instrumentu pochodnego. W przypadku strukturyzowanych depozytów takimi indeksami są na przykład: kursy walut, ceny towarów giełdowych, indeksy giełd akcji.

Warto podkreślić, że instrumenty pochodne stanowią najbardziej dynamicznie rozwijającą się grupę instrumentów finansowych. Uważa się je nawet za „siłę napędową” rozwoju światowego rynku finansowego. Warto też dodać, że do skutecznego stosowania tych instrumentów niezbędna jest zaawansowana wiedza w zakresie teorii rynku finansowego.

Teoria rynku finansowego jest najbardziej zaawansowanym obszarem współczesnych finansów. Finanse rozumiane są jako ogół zjawisk związanych z działalnością człowieka, w której to działalności występuje przepływ pieniądza. W zakres finansów wchodzi zarówno samo zjawisko przepływu pieniądza, jak również wszystko to, co jest z tym związane, na przykład analiza wartości tego przepływu, podejmowanie decyzji przez podmiot dokonujący ten przepływ, itp.

Dyscyplina wiedzy określana nazwą „finanse” obejmuje dyscypliny szczegółowe. Podstawowym kryterium wyodrębnienia dyscyplin szczegółowych jest kryterium podmiotu. Ze względu na to kryterium należy wyróżnić:

• finanse publiczne;
• finanse przedsiębiorstw;
• bankowość;
• ubezpieczenia;
• finanse osobiste.

Podział ten odzwierciedla podstawowe podmioty występujące w gospodarce, którymi to podmiotami są: sektor publiczny, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe oraz gospodarstwa domowe.

Finanse publiczne zajmują się zjawiskami pieniężnymi związanymi z działalnością państwa, w szczególności rządu i samorządów terytorialnych. W tym ujęciu w zakres finansów publicznych wchodzą tzw. finanse samorządowe (zwane czasem też finansami lokalnymi).

Finanse przedsiębiorstw, zwane również finansami spółek lub finansami firm, zajmują się zjawiskami pieniężnymi związanymi z działalnością przedsiębiorstw. Jest to klasyczna i bardzo ważna dziedzina, przy czym ma ona swoją specyfikę zależną od wielkości rozpatrywanego przedsiębiorstwa. Z punktu widzenia nauki najlepiej rozwinięte są finanse przedsiębiorstw odnoszące się do większych podmiotów gospodarczych. Ostatnio coraz więcej uwagi poświęca się również małym i średnim przedsiębiorstwom.

Bankowość zajmuje się zjawiskami pieniężnymi związanymi z działalnością banku, będącego podstawową i najbardziej tradycyjną instytucją finansową. W wielu krajach istnieją regulacje prawne, zastrzegające nazwę „bank” do określonych podmiotów, które mogą prowadzić działalnością typową dla banku. W szczególności, takiego rodzaju typową działalnością jest przyjmowanie depozytów i udzielanie kredytów.

Ubezpieczenia zajmują się bardzo szczególnymi zjawiskami pieniężnymi, związanymi z działalnością instytucji ubezpieczeniowych (inaczej: zakładów ubezpieczeń). Te zjawiska pieniężne odzwierciedlają transfer ryzyka od podmiotu ubezpieczającego do instytucji ubezpieczeniowej.

Finanse osobiste zajmują się zjawiskami pieniężnymi związanymi z działalnością pojedynczego człowieka lub gospodarstwa domowego – w tej drugiej sytuacji czasem stosowany jest termin „finanse gospodarstw domowych”. Jest to stosunkowo młody dział finansów, w Polsce zaczyna on zyskiwać na znaczeniu.

Tutaj należy zwrócić uwagę, że teoria rynku finansowego jest bardzo istotna dla wyróżnionych powyżej dyscyplin szczegółowych. Jest tak, gdyż w rozwiniętych krajach działalność związana z finansami prowadzona przez cztery podstawowe rodzaje podmiotów – podmioty sektora publicznego, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe i gospodarstwa domowe – jest w dużym stopniu zależna od rynku finansowego. W związku z tym stosowane narzędzia teoretyczne to te, które zostały wypracowane na gruncie teorii rynku finansowego. Należy tu jeszcze dodać, iż wiedza wypracowana w teorii rynku finansowego jest to z jednej strony zaawansowana teoria, z drugiej strony „wyprzedza” ona narzędzia stosowane w innych dyscyplinach szczegółowych, które adaptują wiele metod wypracowanych dla rynku finansowego.

1 | 2 | 3 | 4