Polityka przemysłowa i handlowa a wspieranie konkurencyjności w warunkach liberalizacji produkcji i handlu

Wykorzystywanie dozwolonych przez WTO-UE-OECD środków promocji eksportu - subsydia, ubezpieczenia, kredyty eksportowe, gwarancje i ubezpieczenia dla kredytów eksportowych i inne

Integracja polskiej gospodarki z UE, a więc jej stopniowe pełne otwarcie na jednolity rynek europejski, oraz przebiegający równolegle proces liberalizacji wymiany międzynarodowej w ramach WTO powodują, że stopniowo zanikają te możliwości wspierania wzrostu konkurencyjności polskich dóbr i przedsiębiorstw, które są związane z wykorzystaniem środków protekcji taryfowej oraz – choć w mniejszym stopniu (patrz punkt poprzedni) - pozataryfowej. Oba te procesy oznaczają również, że w polityce przemysłowej i przemian strukturalnych państwa ograniczana jest stopniowo swoboda wyboru, jeśli chodzi o instrumenty pobudzania konkurencji, pomocy publicznej oraz wspierania innowacji. Nie oznacza to jednak, że tego rodzaju i podobne instrumenty nie mogą, czy nie powinny być, w polityce przemysłowej i handlowej wykorzystywane w ogóle, choćby dlatego, że również w krajach wysokorozwiniętych – zgodnie z międzynarodowymi regulacjami w tej dziedzinie – stosowane są różne formy subsydiów publicznych (zwłaszcza pośrednich) dla dofinansowywania prac B+R w firmach prywatnych, dla stymulowania rozwoju regionów słabiej rozwiniętych, w tym dotkniętych strukturalnym bezrobociem, oraz dla ułatwienia firmom prywatnym przystosowania się do nowo wprowadzanych, bardziej rygorystycznych regulacji w ochronie środowiska. Zawsze jednak przy udzielaniu tego rodzaju wsparcia publicznego musi być brane pod uwagę niebezpieczeństwo, że może to skutkować osłabieniem oddolnych inicjatyw gospodarczych, prowadząc w ten sposób do utrwalenia zacofania strukturalnego. Wynikają stąd następujące, ogólne rekomendacje dla prowzrostowych oddziaływań państwa:

1. wsparcie publiczne dla przedsiębiorstw w postaci dotacji na rozwój produkcji i eksportu może być stosowane wyjątkowo, pod ogólnym warunkiem, że jest to zgodne z praktyką realizacyjną Komitetu ds. Subsydiów przy WTO oraz porozumieniami o subsydiach i środkach wyrównawczych przyjętych w ramach Rundy Urugwajskiej (zupełnie oczywista jest przy tym konieczność zgodności z prawem konkurencji UE, co – formalnie rzecz biorąc – zapewnia przyjęta w marcu 2001 ustawa o dostosowaniu polskiego ustawodawstwa w tej dziedzinie do rozwiązań unijnych).
2. Ze względu na fakt, iż poczynając od połowy lat dziewięćdziesiątych obserwujemy spadek ilości firm małych i średnich podejmujących działalność eksportową, celowa wydaje się być pewna aktywizacja polityki ulg podatkowych dla takich przedsiębiorstw, jeśli uruchamiają one eksport. Pewnym uzasadnieniem jest tutaj fakt, że beneficjentami takich ulg były lub są nadal przedsiębiorstwa duże i największe, w tym podmioty zagraniczne bądź z udziałem kapitału zagranicznego. Polityka taka powinna być jednak stosowana z dużym umiarem, w szczególności dlatego, że może ona powodować naruszanie zasad konkurencji na poszczególnych rynkach
3. Należy wzmacniać służby celne i skarbowe, tak aby były one bardziej skuteczne w przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom w obrocie zagranicznym, polegającym na zaniżaniu wartości towarów importowanych, czy zawyżaniu wartości importowanych komponentów używanych przy produkcji określonych dóbr w kraju. W obu przypadkach powoduje to znaczne straty w postaci nieuzyskania przez budżet należnych dochodów celnych bądź podatkowych. Oznacza to również często ukryty transfer zysków i kapitału za granicę.
4. Wzorem krajów UE należy rozszerzyć wsparcie dla eksporterów poprzez poprawę warunków płatności w handlu zagranicznym. Chodzi zwłaszcza o rozszerzenie zakresu publicznego ubezpieczenia kredytów eksportowych (dokapitalizowanie i aktywizacja działalności KUKE), lecz także o publiczne gwarancje dla kredytów eksportowych udzielanych przez banki komercyjne. W dłuższym okresie należy rozważyć utworzenie – wzorem amerykańskiego EXIM-u czy niemieckiego Credit Anstalt für Wideraufbau – banku, z dominującym (kontrolnym) udziałem państwa, zajmującego się udzielaniem kredytów eksportowych i poręczeń czy gwarancji dla nich.
5. We współczesnym handlu międzynarodowym istotną barierą wejścia na dany rynek jest często niedostatek informacji: technicznej, marketingowej, związanej z ochroną środowiska itd. Państwo powinno w związku z tym rozszerzyć zakres i wzbogacić formy swej działalności informacyjnej skierowanej na promocję polskiego eksportu. Chodzi o logistyczne i – zwłaszcza - finansowe wsparcie udziału podmiotów krajowych w międzynarodowych imprezach targowych i wystawienniczych.

Wykorzystywanie instrumentów polityki monetarnej, kursowej oraz fiskalnej dla wspierania eksportu i ograniczania deficytu handlowego

Ten kierunek działań państwa mieści się – co oczywiste – w ramach szeroko rozumianej polityki makroekonomicznej, a więc wykracza w zasadzie poza ramy przedmiotowego niniejszego artykułu. Dlatego nie jest uzasadnione, aby w tym miejscu odnosić się szerzej do kwestii wykorzystywania przez państwo polityki kursowej, fiskalnej i monetarnej dla wzrostu konkurencyjności polskich przedsiębiorstw i wyrobów, pobudzania eksportu, obniżania deficytu handlowego, czy deficytu na rachunku obrotów bieżących. Ograniczam się przeto tutaj do dwóch uwag o bardzo ogólnym, w pewnym sensie metodycznym, charakterze. . I tak po pierwsze, w dyskusjach poprzedzających podejmowanie decyzji w tym zakresie, należy prowadzić swoistą analizę SWOT, czyli brać pod uwagę racje i argumenty pragmatyczne i empiryczne związaną z każdą możliwą opcją teoretyczną, nie zaś apriorycznie odrzucać, czy przyjmować któreś z tych opcji. Przykładem klasycznym jest tutaj problem aprecjacji, w odniesieniu do którego sformułować można - z punktu widzenia potrzeby ograniczania deficytu handlowego – szereg argumentów za jej hamowaniem (pogląd dominujący), jak i – z drugiej strony - zwracających uwagę na korzystne skutki makroekonomiczne wysokiego kursu waluty krajowej – zwłaszcza w okresach dłuższych – oraz małą rzeczywistą skuteczność działań władzy monetarnej mających na celu obniżanie kursu. I druga uwaga „metodyczna”. Niezależnie od wcześniej sformułowanych sądów na temat polityki handlowej jako całości, poszczególnych jej segmentów (np. ochrona celna) czy instrumentów realizacyjnych, polityka handlowa powinna być traktowana jako w znacznym zakresie "służebna" w stosunku do najważniejszych polityk sektorowych: przemysłowej, rolnej, energetycznej, ochrony środowiska i innych. Oznacza to między innymi, że na poziomie Centrum Gospodarczego potrzebne jest ścisłe współdziałanie gremiów i instancji odpowiedzialnych za projektowanie i nadzór realizacyjny nad polityką handlową państwa z odpowiednimi gremiami i instytucjami odpowiedzialnymi za wskazane powyżej polityki sektorowe, a politykę przemysłową i rolną w szczególności. Mechanizm ich koordynacji będzie stosunkowo sprawny wówczas, gdy zarówno polityka handlowa, jak i te dwie najważniejsze polityki sektorowe będą miały w możliwie największym stopniu charakter systemowy, a nie selektywny. Systemowość taka oznacza przede wszystkim. że podstawowym celem rozpatrywanych polityk jest tworzenie warunków prawnych, instytucjonalnych oraz takich form i instrumentów regulacji, które wspierają, lecz nie zastępują, rynkowe mechanizmy restrukturyzacji i wzrostu efektywności przedsiębiorstw, prowadząc w efekcie do uzyskiwania przez nie bądź utrwalania ich trwałej zdolności do konkurowania i współpracy z zagranicznymi podmiotami gospodarczymi na polskich i zagranicznych rynkach towarów i usług, a także rynkach finansowych.

  1 | 2 | 3 | 4