Kontakt do autora

prof. dr hab.Jan Rymarczyk
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych
tel. (071) 3680 186

Historia rozwoju Katedry Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych
Zainteresowanych historią rozwoju Katedry Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych wrocławskiej Akademii Ekonomicznej zapraszamy do lektury

Stabilizacja i kryzysy na globalnych rynkach finansowych

Jan Rymarczyk
Strona 3/4
Niezwykle dynamiczny rozwój globalnych rynków finansowych byłby niemożliwy bez otwarcia narodowych rynków finansowych. Liberalizację i deregulację tych rynków rozpoczęły kraje wysokorozwinięte w latach 70-tych. W następnym dziesięcioleciu procesy te objęły kraje rozwijające się. Już wcześniej nawiązały one istotne kontakty z rynkami finansowymi zadłużając się u prywatnych zagranicznych kredytobiorców.

Globalna architektura finansowa

Duża częstotliwość i gwałtowny przebieg kryzysów finansowych ogarniających nie tylko poszczególne kraje , ale i destabilizujące całe regiony świata (efekt zarażenia: ang. infection effect) wywołuje konieczność podjęcia działań stabilizacyjnych wykraczających poza narodowe ramy.. Odpowiedzią na to wyzwanie jest koncepcja stworzenia „globalnej architektury finansowej” (ang. global financial architecture: GFA), która stanowiłaby element „globalnego sterowania (ang. global governance) gospodarkami wszystkich krajów [9, s.219 i n.; 4, s.170-171]. Celem jej byłoby przeciwstawienie się negatywnym skutkom globalizacji rynków finansowych – przywrócenie ładu i połączenie procesów ekonomicznych z celami społecznymi. Formułuje ona dla poszczególnych krajów określone zadania i wskazuje na konieczność liczenia się z ograniczeniem (erozją) ich suwerenności dla dobra wszystkich. GFA nie miałaby charakteru rządu światowego, ponieważ nie istnieje „państwo świata”. Byłaby to forma współpracy i koordynacji działań oparta na supra i multinarodowej umowie.

„Globalna architektura finansowa” przewiduje konstruktywną współpracę tradycyjnych instytucji z Bretton Woods tj. Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego oraz takich organizacji międzynarodowych jak OECD, Bank Rozrachunków Międzynarodowych, Międzynarodowa Organizacja Nadzoru nad Papierami Wartościowymi, Międzynarodowa Organizacja Nadzoru nad Ubezpieczeniami i szereg innych, a także rządów i parlamentów poszczególnych krajów. Uczestniczyłoby w niej wiele mniej „formalnych instytucji” tworzących tzw. miękkie prawo (ang. soft law) – w formie standardów, zaleceń, reguł postępowania i wskazówek (ang.„quidelines”, codes of conduct” gentlemen agreements”).

Istotną rolę w tworzeniu takiej architektury spełniają obecnie „grupy” krajów G3, G7, G10, G20 itd. Ich przedstawiciele, spotykając się mniej lub bardziej regularnie i formułują potrzeby koordynacji i regulacji rynków finansowych oraz starają się pomagać rządom w takiej działalności.

Forum Stabilizacji Finansowej

Na podkreślenie zasługuje działalność utworzonego w 1999 r. z inicjatywy szczytu krajów G7 Forum Stabilizacji Finansowej (Financial Stability Forum: FSF). W jego skład wchodzą przedstawiciele ministerstw finansów, banków emisyjnych oraz nadzoru bankowego z USA, Japonii, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji, Włoch i Kanady a także z MFW, Banku Światowego, Banku Rozrachunków Międzynarodowych i OECD. Ponad to w jego obradach biorą udział przedstawiciele „świata finansów” z Hongkongu i Singapuru [3, s.76-77, 101-103; 1, s.32-35; 8, s.91-93]. Spotykają się oni kilka razy w roku w celu wymiany informacji i doświadczeń związanych z rynkami finansowymi i sytuacją finansową poszczególnych krajów. W ramach FSF powołane zostały trzy grupy problemowe, które zajęły się „przybrzeżnymi centrami finansowymi” (ang. offshore financial centers: OFC), czyli oazami podatkowymi, funduszami hedgingowymi oraz problemami krótkoterminowych przepływów kapitałowych .

Przedstawiona przez pierwszą z wymienionych grup ocena OFC jest bardzo krytyczna. Jej zdaniem brak odpowiednich reguł postępowania i efektywnej kontroli, nieprzestrzeganie międzynarodowych standardów powoduje, że stanowią one stałe zagrożenie dla międzynarodowego systemu finansowego. Sprzyjają nasilaniu i rozprzestrzenianiu się kryzysów finansowych ze względu na masowy charakter przepływających przez dużą ich liczbę (około 100) krótkoterminowych kapitałów. Brak przejrzystości ich działalności prowadzi do „prania brudnych pieniędzy” w ogromnych rozmiarach. Ponad to jako „raje podatkowe” zmniejszają wpływy podatkowe do budżetów poszczególnych państw.

W związku z powyższym sformułowano następujące zalecenia:

  • w OFC pod kierunkiem MFW powinny zostać wprowadzone międzynarodowe standardy i regulacje finansowe oraz stworzony efektywny nadzór instytucjonalny,
  • poszczególne kraje powinny wprowadzić zezwolenia na działalność w OFC i publikować listy osób, które ją prowadzą,
  • nadzór w OFC powinien obejmowac nie tylko instytucje finansowe, ale także ubezpieczenia i handel papierami wartościowymi,
  • należy wezwać OFCD aby swoją działalność finansową zgłosiły w Banku Rozrachunków Międzynarodowych.

Jednocześnie OECD sporządziło listę OFC w stosunku, do których powinny być podjęte sankcje, ponieważ nie wykazały skłonności do współpracy w realizacji zaleceń Forum. Znajdowały się na niej: Egipt, Wyspy Cooka, Dominikana, Grenada, Gwatemala, Indonezja, Izrael, Liban, Wyspy Marshalla, Myanmar, Nauru, Nigeria, Niue, Filipiny, Rosja, St.Kitts and Nevis, St. Vincent and Grenadines, Ukraina i Węgry.

Duży potencjał ryzyka związany z działalnością funduszy hedgingowych i ich niekorzystny wpływ na stabilność globalnego systemu finansowego spowodował, że także w stosunku do nich FSF wydało zalecenia. A mianowicie uważa ono, że:

  • powinno ulec poprawie zarządzanie ryzykiem w funduszach hedgingowych,
  • zasady ich działania powinny być określone poprzez dostosowanie ich do ustawodawstwa poszczególnych krajów,
  • kierujących nimi powinny obowiązywać reguły „dobrego zarządzania” (ang. good governance).

Propozycje uregulowania krótkookresowych przepływów kapitałowych oparte zostały o kryteria nadzoru, ostrożności, przejrzystości i kooperacji. Obejmują one:

  • poprawę monitoringu przepływów kapitałowych i wskaźników makroekonomicznych w poszczególnych krajach,
  • poprawę zarządzania ryzykiem w publicznym i prywatnym sektorze bankowym; szczególnie zarządzania płynnością i długiem,
  • rozbudowę nadzoru w tym kontrolę ryzyka i górnej granicy kredytów w obcych walutach,
  • kontrolę importu kapitału w szczególnych uzasadnionych sytuacjach,
  • pobudzanie długoterminowych inwestycji poprzez emisję długoterminowych państwowych obligacji,
  • zwiększenie przejrzystości poprzez lepsze statystyki, księgowość i bilanse.

Oprócz wyżej wymienionych grup problemowych FSF powołało także grupę, której celem było opracowanie projektu wprowadzenia i przestrzegania w krajach rozwijających się reguł postępowania i jawności działania państwowych i prywatnych banków oraz publicznych instytucji (Standards and Codes) przy pomocy MFW i Banku Światowego. Realizacja projektu umożliwiłaby biednym krajom lepszy dostęp do międzynarodowych rynków finansowych i uzyskanie korzystniejszych warunków kredytowania.

Reforma instytucji z Bretton Woods

Od początku lat 90-tych MFW i Bank Światowy, a także wiele międzynarodowych gremiów politycznych i naukowych zalecały i wymagały od krajów zagrożonych lub dotkniętych kryzysem realizacji programu „strukturalnego dostosowania”. Nosił on nazwę „Konsensus Waszyngtoński” (Washington Consensus) [12, s.10-13; 10, s.86, 264; 11, s.30] i zawierał następujące wskazania:

  • utrzymanie dyscypliny budżetowej,
  • zniesienie w publicznych budżetach priorytetu wydatków na kształcenie, zdrowie, infrastrukturę,
  • przeprowadzenie reformy podatkowej polegającej na rozszerzeniu bazy podatkowej i obniżeniu stawek podatkowych,
  • podwyższenie stóp procentowych w celu ograniczenia odpływu kapitałów i przyciągnięcia nowych,
  • wprowadzenie korzystnych dla zdolności konkurencyjnej kursów walut,
  • liberalizację handlu,
  • zwiększenie wsparcia dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich,
  • szeroko zakrojoną prywatyzację przedsiębiorstw i instytucji,
  • deregulację, odbiurokratyzowanie i ograniczenie państwowych wpływów,
  • wzmocnienie prawa własności w drodze jednoznacznego jej prawnego zdefiniowania.

Realizacja tych wskazań nie umożliwiła jednak uniknięcia kryzysów finansowych. Działania MFW i Banku Światowego poddane zostały powszechnej krytyce. Zarzucono im jednostronną orientację na interesy wierzycieli i brak przejrzystości działania. Uznanie zyskał pogląd, że rządy krajów dotkniętych problemem braku płynności powinny reagować nie tylko na sygnały rynków kapitałowych, ale także poważnie brać pod uwagę społeczne i polityczne interesy swojej ludności. Nie mogą one przedkładać krótkookresowych oczekiwań inwestorów kapitałowych nad realizację długookresowych projektów ekonomicznych. Musi istnieć równowaga pomiędzy warunkami, które stawiają MFW i Bank Światowy przy udzielaniu kredytów a środkami, które społeczeństwo kraju dotkniętego kryzysem musi ponieść w celu jego przezwyciężenia. Wierzyciele w większym zakresie muszą być włączeni w przezwyciężanie kryzysu finansowego i ponosić jego ryzyka. W przeszłości bowiem udzielane na szeroką skalę kredyty często służyły do zabezpieczenia interesów wierzycieli i ochronę ich przed skutkami kryzysów, w mniejszym stopniu natomiast pomagały dłużnikom przezwyciężyć kryzys płynności. „Fundamentaliści” rynkowi wręcz głosili opinie, że działania MFW naruszyły zasady rynkowej alokacji inwestycji i przyczyniły się do powstania kryzysów, ponieważ prywatne instytucje finansowe udzielały ryzykownych i nadmiernych kredytów licząc, że w przypadku wystąpienia trudności z ich spłatą MFW udzieli pomocy dłużnikom i nie pozwoli im zbankrutować. W związku z tą krytyką, MFW wystąpił z propozycją, aby w celu ograniczenia „moralnego hazardu” wierzyciele byli włączani w przezwyciężenie kryzysu finansowego i w większym zakresie ponosili jego ryzyko. W szczególności, aby uzgadniali z władzami kraju dłużniczego, jakie podejmą wspólne działania w przypadku wybuchu kryzysu walutowego; np. z góry wyrazili zgodę na zamianę pożyczek krótkoterminowych na długoterminowe. Należy zaznaczyć, że pomimo opinii „fundamentalistów” domagających się ograniczenia roli (m.in. raport Komisji Meltzera w USA) lub nawet likwidacji MFW rozszerza on swoją działalność jako pożyczkodawca ostatniej instancji. Świadczyło o tym utworzenie nowych linii kredytowych (Contingent Credit Line Facility: CLL) dla krajów prowadzących rozsądną politykę gospodarczą a narażonych na niebezpieczeństwo wybuchu kryzysu walutowego z przyczyn zewnętrznych – niezawinionych przez nie. Oznacza to, że MFW zamierza dokonać reorientacji swojej roli z instytucji uzdrawiającej na zapobiegającą kryzysom, co niewątpliwie bardziej sprzyjałoby zrównoważonemu wzrostowi w skali globalnej. Postulowano także zmianę pierwotnych pełnomocnictw MFW i Banku Światowego, jasnego podziału ich kompetencji i „odamerykanizowania” czego symbolem byłoby przeniesienie MFW z Waszyngtonu do Paryża. Nowe zasady ich działania zostały określone jako „Konsensus Postwaszyngtoński” (Post-Washington Consensus).

Stabilizacja kursów walutowych

Na stabilność globalnych rynków finansowych istotny wpływ wywierają wahania kursów walut. Ich żywiołowy charakter poprzez wpływ na ceny importu i eksportu, poziom stóp procentowych, dochodów i wpływów budżetowych państwa działa destabilizująco na ekonomiki poszczególnych krajów i prowadzi do kryzysów. Przy mniejszych wahaniach kursowych natomiast znacznie łatwiej jest realnie planować efekty dochodowe i budżetowe. Jeśli uczestnicy rynków z wysokorozwiniętych krajów w znacznej mierze są w stanie zabezpieczyć się przed wysokimi wahaniami kursowymi, a nawet wykorzystać je do celów spekulacyjnych, pogłębiając w ten sposób zjawiska kryzysowe, to dla ich partnerów w krajach rozwijających się jest to o wiele trudniejsze. Z reguły poza ich zasięgiem, bowiem pozostają różnorodne zabezpieczające instrumenty finansowe oferowane przez wyspecjalizowane instytucje finansowe.

Należy wziąć także pod uwagę zależność rynków finansowych w ogóle a wahań kursów słabszych walut w szczególności od polityki pieniężnej i walutowej instytucji finansowych w krajach kluczowych walut. Wynika z tego wysoka ich odpowiedzialność za stabilizację sytuacji na głównych rynkach finansowych i konieczność kooperacji przede wszystkim pomiędzy najważniejszymi instytucjami triady tj. Bankiem Rezerw Federalnych USA, Bankiem Japonii i Europejskim Bankiem Centralnym. O tym, że taka kooperacja może być skuteczna świadczy interwencja, jaką te instytucje podjęły na rynkach walutowych po ataku terrorystycznym 11 września 2001 r.

Abstrahując od polityki pieniężnej i fiskalnej w celu stabilizacji kursów można brać pod uwagę następujące rozwiązania:

  1. integracja obszarów walutowych,
  2. system izby walutowej,
  3. segmentacja rynków walutowych
<  1 | 2 | 3 | 4  >

Projekt jest częścią serwisu internetowego Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie tylko za zgodą właściciela.
Design: Centrum.pl